Οδυσσέας Παξινός MSc, PhD, FACS
Ταξίαρχος (ΥΙ)
Ορθοπεδικός Χειρουργός – Αθλητίατρος
Εισαγωγή
Η στρατιωτική ιατρική τα τελευταία 10 χρόνια έχει κάνει τεράστια άλματα στην αντιμετώπιση του
βαριά πολυτραυματία με εξαιρετικά κρίσιμες για τη ζωή κακώσεις που έχουν επέλθει κατά τη
διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων ή τρομοκρατικών κτυπημάτων. Αυτές οι κακώσεις όμως, παρά
τη μεγάλη επιστημονική πρόοδο που έχουν επιφέρει και την δημοσιότητα τις συνοδεύει, δεν
αποτελούν παρά μόνο την μύτη ενός τεράστιου παγόβουνου υποκείμενων τραυματισμών που
οδηγούν σε σημαντική επιβάρυνση της επιχειρησιακής ετοιμότητας.
Στις πολεμικές επιχειρήσεις στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν οι μυοσκελετικές κακώσεις αφορούσαν
το 54% όλων των τραυμάτων ενώ κατανάλωσαν το 65% του συνόλου των ιατρικών υπηρεσιών (1).
Σε μία προοπτική μελέτη που κατέγραψε για 15 μήνες όλες τις παρεχόμενες ιατρικές υπηρεσίες
σε μία μαχόμενη Ταξιαρχία στο Ιράκ διαπιστώθηκε ότι το 50% των μη μάχιμων απωλειών υγείας
αφορούσε ορθοπεδικές παθήσεις ενώ το 43% από αυτές χρειάστηκε να διακομιστούν εκτός
θεάτρου επιχειρήσεων (2). Οι περισσότερες από αυτές τις απώλειας υγείας οφείλονταν σε
συνηθισμένες αθλητικές κακώσεις όπως κακώσεις συνδέσμων, ρήξη πρόσθιου χιαστού και
εξάρθρημα του ώμου αν και η συχνότητά τους στους στρατιωτικούς ήταν πέντε φορές
μεγαλύτερη από αυτή του γενικού πληθυσμού (3).
Εκτός από τις οξείες μυοσκελετικές κακώσεις, οι οποίες είναι αποτέλεσμα τραυματισμών είτε
κατά τη διάρκεια επιχειρησιακών δραστηριοτήτων είτε κατά τη διάρκεια τροχαίων ατυχημάτων,
αθλοπαιδιών ή δραστηριοτήτων αναψυχής, πολλοί στρατιωτικοί αποκτούν μυοσκελετικές
παθήσεις όπως αρθρίτιδα ή εκφυλιστική νόσο της σπονδυλικής στήλης λόγω συνεχόμενης
έκθεσης σε ειδικά περιβάλλοντα εργασίας με μεταφορά φορτίων, κραδασμούς ή επιταχύνσεις.
Οξείες μυοσκελετικές κακώσεις
Οι πιο σημαντικές οξείες κακώσεις του μυοσκελετικού στις ένοπλες δυνάμεις από την άποψη της
μακράς διάρκειας ανάρρωσης είναι τα κατάγματα, και ακολουθούν οι συνδεσμικές κακώσεις
αρθρώσεων παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται στον αθλητικές πληθυσμό, όπως η ρήξη του
προσθίου χιαστού και τα διάφορα εξαρθρήματα (4). Σε πολλές μελέτες έχει φανεί ότι η
συχνότητα αυτών των “αθλητικών κακώσεων’ είναι πολλαπλάσια αυτής του γενικού πληθυσμού
(3,4).
Χρόνιες εκφυλιστικού τύπου μυοσκελετικές παθήσεις
Στο στρατιωτικό πληθυσμό, στον οποίο υπάρχει αυξημένη συχνότητα ορθοπεδικού τραύματος
είναι αναμενόμενο να υπάρχει και αυξημένη νοσηρότητα από χρόνιες εκφυλιστικού τύπου
παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος. Πολλές μελέτες έχουν αποδείξει τη συσχέτιση παλαιών
τραυματισμών των αρθρώσεων με την εμφάνιση εκφυλιστικής αρθρίτιδας σε ποσοστά (5). Η
συχνότητα της οστεοαρθρίτιδας στους νεαρούς στρατιωτικούς των ΗΠΑ βρέθηκε 26% μεγαλύτερη
του γενικού πληθυσμού για τις ηλικίες 20-24 ετών και διπλάσια στις ηλικίες πάνω από 40 ετών
(5).
Μη Μάχιμες Κακώσεις του Μυοσκελετικού Συστήματος στο Πόλεμο
Κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου οι μη μάχιμες απώλειες υγείας ήταν 82,8% και το
μεγαλύτερο ποσοστό από αυτές (83%) οφείλονταν σε παθολογικά νοσήματα όπως
γαστρεντερίτιδες και λοιμώξεις του αναπνευστικού (6). Αυτό σημαίνει ότι μόνο 1 στις 10
νοσηλείες στο πόλεμο οφείλονταν σε πολεμικό τραύμα. Παρόμοια στατιστική παρατηρήθηκε και
στο στο Πόλεμο του Ιράκ και του Αφγανιστάν με 83% των απωλειών υγείας να μην οφείλονται σε
πολεμικό τραύμα. Οι κακώσεις του μυοσκελετικού ήταν όμως συχνότερες (35% έναντι 17% στο 2ο
ΠΠ). Το 40% των διακομιδών – οι περισσότερες από τις οποίες μάλιστα χαρακτηρίστηκαν χαμηλής
προτεραιότητας – οφείλονταν σε αθλητικές κακώσεις (7,8). Οι πέντε πιο συχνές διαγνώσεις κατά
σειρά εμφάνισης ήταν: α) κατάγματα, β) κακώσεις καταπόνησης, γ) εξαρθρήματα, δ) βαριά
διαστρέμματα και ε) εσωτερική αποδιοργάνωση αρθρώσεων (πχ: ρήξη μηνίσκου) (8). Οι συνήθεις
ανατομικές περιοχές κατά σειρά συχνότητας ήταν: α) οσφυική μοίρα σπονδυλικής στήλης, β)
γόνατο, γ) καρπό και χέρι, δ) ποδοκνημική και πόδι, και ε) ώμος (8). Η αναφερόμενη αιτία
τραυματισμού κατά σειρά συχνότητας ήταν: α) οι αθλοπαιδιές, β) οι πτώσεις και τα άλματα, γ) τα
τροχαία ατυχήματα και δ) το συνθλιπτικό τραύμα (8). Από τις αθλοπαιδιές αυτή που οδήγησε στο
μεγαλύτερο ποσοστό απωλειών υγείας στη διάρκεια των επιχειρήσεων στο Ιράκ και στο
Αφγανιστάν ήταν το μπάσκετ (9). Επομένως φαίνεται ότι η μεγαλύτερη πιθανότητα να
τραυματιστεί κανείς σε σύγχρονες πολεμικές επιχειρήσεις είναι παίζοντας μπάσκετ.
Αθλητικές Κακώσεις στις Ένοπλες Δυνάμεις
Η καλή φυσική κατάσταση είναι απαραίτητη για τα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων και η
συμμετοχή σε αθλήματα αποτελεί μέρος τόσο της εκπαίδευσης όσο και της αναψυχής. Εκτός από
την βελτίωση της φυσικής κατάστασης μία άλλη επιθυμητή παράμετρος των ομαδικών
αθλημάτων είναι η ενίσχυση του πνεύματος ομάδας και η εκτόνωση της μαχητικότητας. Η
αρνητική πλευρά της συμμετοχής σε αθλήματα είναι ο αυξημένος κίνδυνος για αθλητικές
κακώσεις (10).
Οι παράγοντες κινδύνου για κακώσεις του μυοσκελετικού από αθλητικές κακώσεις στις ένοπλες
δυνάμεις είναι παρόμοιοι με αυτούς στη πολιτική ζωή και μπορούν να διακριθούν σε εξωγενείς
και ενδογενείς. Στους εξωγενείς παράγοντες συμπεριλαμβάνονται η κακή ποιότητα του
αγωνιστικού χώρου, η έλλειψη επίβλεψης από επαγγελματίες της άσκησης και η μη τήρηση των
κανονισμών του αθλήματος. Ενδογενείς παράγοντες αποτελούν η ηλικία, η ελαστικότητα, η
δύναμη, η αερόβια ικανότητα και το ιστορικό παλαιότερης κάκωσης (11).
Ένας μεταβλητός ενδογενής παράγοντας είναι η γενικότερη φυσική κατάσταση του αθλούμενου.
Στις ένοπλες δυνάμεις υπάρχουν κριτήρια φυσικής κατάστασης και σωματικού βάρους τα οποία
θα πρέπει να πληροί ένας στρατιωτικός, αλλά αυτά αφενός μπορεί να διαφέρουν μεταξύ των
Κλάδων αφετέρου μπορεί και να μην εφαρμόζονται επαρκώς σε διάφορες Μονάδες.
Ένας μεταβλητός εξωγενής παράγοντας είναι ο καλός προγραμματισμός και η προετοιμασία των
στελεχών για την αποστολή τους με προοδευτική επιβάρυνση και με κατευθυνόμενα και
στοχευμένα προγράμματα άσκησης. Στόχος θα πρέπει να είναι να ασκούνται τα στελέχη μέχρι το
όριο της κόπωσης χωρίς όμως αυτό να ξεπερνιέται γιατί μετά ο κίνδυνος για κακώσεις του
μυοσκελετικού αυξάνει σημαντικά (12).
Υπάρχουν διάφορα εργαλεία μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει για να εντοπίσει και να βοηθήσει
το στέλεχος που βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο για αθλητική κάκωση λόγω κακής γενικής
φυσικής κατάστασης, Ένα τέτοιο είναι το FMS (Functional Movement Screen) το οποίο εντοπίζει
διαταραχές της λειτουργικότητας και μπορεί να μειώσει την πιθανότητα τραυματισμού (13,14).
Ειδικά προγράμματα όπως η υψηλής έντασης διαλειμματική άσκηση (HIIT: πχ CrossFit)
υπόσχονται επίσης βελτίωση της φυσικής κατάστασης και μείωση του κινδύνου κακώσεων.
Κακώσεις κατά την κατάταξη στις ένοπλες δυνάμεις
Οι κατατασσόμενοι στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας υποβάλλονται στη βασική
στρατιωτική εκπαίδευση η οποία περιλαμβάνει αθλητικές και στρατιωτικές δραστηριότητες. Σε
αυτή τη περίοδο οι μυοσκελετικές κακώσεις είναι η κύρια αιτία απωλειών υγείας με δεκαπλάσια
συχνότητα έναντι των παθολογικών νοσημάτων. Οι μυοσκελετικές κακώσεις στη βασική
εκπαίδευση διακρίνονται σε οξείες τραυματικές κακώσεις και σε κακώσεις από χρόνια
καταπόνηση (14). Οι πιο συνηθισμένες οξείες κακώσεις είναι το διάστρεμμα της ποδοκνημικής, οι
συνδεσμικές και μηνισκικές κακώσεις του γόνατος, το εξάρθρημα του ώμου και διάφορα
κατάγματα. Οι πιο συνηθισμένες κακώσεις από συνεχή καταπόνηση είναι τα κατάγματα
κοπώσεως και οι τενοντίτιδες.
Κατάγματα κοπώσεως
Τα κατάγματα κοπώσεως παρατηρούνται σε ποσοστό 1-9% όλων των νεοσυλλέκτων και
συμβαίνουν όταν ο φυσιολογικός μηχανισμός ανακατασκευής του οστού δεν προλαβαίνει το
ρυθμό δημιουργίας μικροκαταγμάτων λόγω συνεχούς κυκλικής φόρτισης. Τα κατάγματα κόπωσης
επουλώνονται μέσω του φυσιολογικού μηχανισμού ανακατασκευής με τον οποίο
απομακρύνονται οι κατεστραμμένες οστικές δοκίδες και αναπληρώνονται από νέο υγιές οστούν.
Τα κατάγματα κοπώσεως απαιτούν μεγάλο χρονικό διάστημα για να επουλωθούν και για αυτό το
λόγο έχουν μεγάλη επίπτωση στην επιχειρησιακή ετοιμότητα (15).
Παράγοντες που προδιαθέτουν σε κατάγματα κοπώσεων περιλαμβάνουν ατομικούς όπως η κακή
φυσική κατάσταση, η παχυσαρκία, και η μειωμένη μυϊκή μάζα. Η πιθανότητα για κάταγμα
κοπώσεως αυξάνει σημαντικά όταν ένας νεοσύλλεκτος πριν την κατάταξη του έτρεχε λιγότερο
από 2 φορές την εβδομάδα ή ήταν καχεκτικός (16). Εξωγενείς παράγοντες για κατάγματα
κοπώσεως περιλαμβάνουν ακατάλληλο είδος υποδημάτων, μεγάλης διάρκειας πορείες σε
ανώμαλο έδαφος και λανθασμένες τεχνικές σωματικής βελτίωσης (15,16).
Μέτρα πρόληψης των καταγμάτων κοπώσεως περιλαμβάνουν την ενημέρωση και την εκπαίδευση
της Ηγεσίας, την τροποποίηση των προγραμμάτων φυσικής κατάστασης καθώς και την υλοποίηση
τους από επιστήμονες της φυσικής αγωγής και όχι απλό στρατιωτικό προσωπικό. Η στοχευμένη
χορήγηση πρωτεϊνικών συμπληρωμάτων μέσα στην 1η ώρα μετά το πέρας της άσκησης (η πιο
προσιτή μορφή είναι το απλό άπαχο γάλα) φαίνεται επίσης ότι βοηθά στην αποκατάσταση όπως
και η προληπτική χορήγηση βιταμίνης D. Σημαντική δράση για την συνολική μείωση της
νοσηρότητας είναι η έγκαιρη διάγνωση των αρχικών συμπτωμάτων των καταγμάτων κόπωσης
(πόνος σε δραστηριότητα που υποχωρεί με ηρεμία) ώστε οι πάσχοντες νεοσύλλεκτοι να
απομακρύνονται έγκαιρα από την εκπαίδευση και να τίθενται σε επιτηρούμενο πρόγραμμα
προοδευτικής επανένταξης (17).
Αθλητικές κακώσεις στις Ένοπλες Δυνάμεις ανά ανατομική περιοχή
Γόνατο
Το γόνατο δέχεται συχνά μεγάλα στροφικά φορτία κατά τη διάρκεια συνηθισμένων στρατιωτικών
δραστηριοτήτων όπως τρέξιμο σε ανώμαλο έδαφος, πτώσεις από ύψος, αθλοπαιδιές και
πολεμικές τέχνες.
Οι χόνδρινες βλάβες του γόνατος δεν είναι σπάνιες αλλά φαίνεται ότι προκαλούν σημαντικές
λειτουργικές διαταραχές στους στρατιωτικούς. Σε μία μελέτη στρατιωτικών που υπεβλήθησαν σε
επέμβαση για χόνδρινες βλάβες του γόνατος μόνο το 29% επέστρεψε σε πλήρη υπηρεσιακά
καθήκοντα. Αυτό το ποσοστό είναι σε πλήρη αντίθεση με το ποσοστό επιστροφής των αθλητών με
παρόμοιες βλάβες που φτάνει το 65-80%. Χωρίς να έχει ερμηνευτεί επαρκώς ο λόγος αυτής της
διαφοράς θεωρείται ότι σημαντικό ρόλο παίζει και η ύπαρξη ισχυρού κινήτρου στους αθλητές
(18).
Η ρήξη του πρόσθιου χιαστού συνδέσμου είναι μία συνδεσμική κάκωση του γόνατος η οποία
ακόμη βρίσκεται κάτω από εντατική επιστημονική έρευνα λόγω της συχνότητας και της
λειτουργικής διαταραχής που προκαλεί σε αθλητές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα γόνατο
μετά από ρήξη του πρόσθιου χιαστού συνδέσμου μπορεί να είναι κλινικά ασταθές, να κάνει
υποτροπές υδράρθρου και να προδιαθέσει σε οστεοαρθρίτιδα. Έχει αναφερθεί ότι μία ρήξη του
πρόσθιου χιαστού συνδέσμου “γερνά” το γόνατο κατά 30 χρόνια, και αρκετές μακροχρόνιες
μελέτες έχουν περιγράψει την εμφάνιση καθυστερημένης μετατραυματικής αρθρίτιδας σε
ποσοστό μέχρι 85% (19). Η χειρουργική αποκατάσταση με τις σύγχρονες αρθροσκοπικές τεχνικές
και με αυτόλογα μοσχεύματα οπίσθιων μηριαίων ή επιγονατιδικού συνδέσμου έχει μικρό χρόνο
νοσηλείας και γρήγορη αποκατάσταση, αλλά το γόνατο θα πρέπει να προστατευτεί από έντονες
αθλητικές και στρατιωτικές δραστηριότητες για διάστημα 6 περίπου μηνών.
Η μεμονωμένη ρήξη ενός μηνίσκου (έσω ή έξω) συνήθως προκαλεί μικρή λειτουργική διαταραχή
(πόνος σε βαθύ κάθισμα, ήπιο ύδραρθρο). Η χειρουργική θεραπεία είναι απλή και έχει συνήθως
γρήγορη αποκατάσταση και επιστροφή σε αθλητικές και στρατιωτικές δραστηριότητες (4-6
εβδομάδες). Πρόβλημα αποτελεί η συνδυασμένη ρήξη μηνίσκου με πρόσθιο χιαστό και η ρήξη
του μηνίσκου δίκην λαβής κάδου που φαίνεται ότι προδιαθέτουν για εμφάνιση μετατραυματικής
αρθρίτιδας. Για αυτό το λόγο πολλές φορές γίνεται προσπάθεια συρραφής του μηνίσκου ή ακόμη
και μεταμόσχευσης και όχι απλά αφαίρεσης του σπασμένου τμήματος, αλλά οι τεχνικές αυτές
έχουν μικρό σχετικά ποσοστό επιτυχίας και αρκετές επιπλοκές όπως η ανάγκη για νέα επέμβαση
(20).
Ωμος
Το εξάρθρημα του ώμου είναι ιδιαίτερα συχνή κάκωση λόγω αθλοπαιδιών ή στρατιωτικών
δραστηριοτήτων όπως εκπαίδευση στο στίβο μάχης, πτώση με αλεξίπτωτα και ειδικές
επιχειρήσεις. Η πιο σημαντική παράμετρος για τη πιθανότητα υποτροπής της αστάθειας του
ώμου φαίνεται πως είναι η ηλικία που συνέβη το πρώτο εξάρθρημα. Ειδικά όταν το πρώτο
εξάρθρημα συμβεί σε ηλικία μικρότερη των 20 ετών ο κίνδυνος υποτροπής του εξαρθρήματος
είναι σχεδόν 90% και μειώνεται γύρω στο 7% για κάθε χρόνο μεγαλύτερης ηλικίας (21). Αυτό
σημαίνει ότι όλοι οι μαθητές παραγωγικών σχολών που υφίστανται ένα εξάρθρημα κατά την
περίοδο της φοίτησης στη Σχολή θα πρέπει να αντιμετωπίζονται χειρουργικά. Η αρθροσκοπική
αποκατάσταση της αστάθειας του ώμου έχει πολύ χαμηλό ποσοστό υποτροπής (γύρω στο 5,5%)
και η επάνοδος σε απεριόριστες αθλητικές και στρατιωτικές δραστηριότητες είναι πλήρης στο
εξάμηνο (21,22).
Η ρήξη των τενόντων του στροφικού πετάλου του ώμου (συνήθως του τένοντα του
υπερακανθίου), η οποία μπορεί να συνδυάζεται με τενοντίτιδα του δικεφάλου και κακώσεις του
επιχείλιου τένοντα του ώμου ή ακόμη και αρθρίτιδα, είναι μία συνηθισμένη παθολογία των μέσης
ηλικίας χειρωνακτικά εργαζόμενων. Η τραυματική ρήξη σε μικρότερες ηλικίες είναι πιο σπάνια και
θα πρέπει να αντιμετωπίζεται αρθροσκοπικά. Στους μεσήλικες η αρθροσκοπική αποκατάσταση
έχει ένα ποσοστό υποτροπής μεταξύ 40-70%, αλλά αυτή φαίνεται να μην αλλοιώνει το
λειτουργικό αποτέλεσμα και το 90% των ασθενών ένα χρόνο μετά την επέμβαση έχουν
επιστρέψει στις προηγούμενες δραστηριότητες τους (23).
Επικονδυλίτιδα του αγκώνα
Η επικονδυλίτιδα που εντοπίζεται στην έσω και στην έξω επιφάνεια του αγκώνα είναι συχνή σε
αθλούμενους και χειρώνακτες και οφείλεται σε εκφύλιση της τενόντιας έκφυσης του βραχύ
εκτείνοντα τον αγκώνα και του κερκιδικού καμπτήρα του καρπού. Η συχνότητα στους
στρατιωτικούς είναι από 0,81 ανά 1000 άτομα το χρόνο για την έσω επικονδυλίτιδα (Golfer elbow)
και 2,98 ανά 1000 άτομα το χρόνο για την έξω επικονδυλίτιδα (Tennis elbow). Υπάρχουν πολλές
μορφές θεραπείας που περιλαμβάνουν ασκήσεις, φυσικοθεραπεία και ενέσεις με διάφορες
ουσίες αλλά οι επικονδυλίτιδες υποχωρούν αυτόματα με και χωρίς θεραπεία μετά από ένα έτος
(24).
Ποδοκνημική και πόδι
Τα διαστρέμματα της ποδοκνημικής είναι οι πιο συνηθισμένες αθλητικές κακώσεις στο
στράτευμα (περίπου το 30% όλων των κακώσεων) και το 85% αφορούν ρήξη των συνδέσμων της
έξω επιφάνειας της ποδοκνημικής μετά από βίαιο υπτιασμό και έξω στροφή του ποδιού. Οι
προδιαθεσικοί παράγοντες για διάστρεμμα μπορεί να είναι ατομικοί και μη τροποποιούμενοι
όπως το φύλο και η ηλικία. Οι γυναίκες έχουν 25% περισσότερες πιθανότητες να υποστούν ένα
διάστρεμμα έναντι των ανδρών ενώ αυτές οι κακώσεις είναι πιο συχνές σε άτομα ηλικίας κάτω
των 20 ετών (25). Το διάστημα των επόμενων 2 ετών μετά από πρόσφατο διάστρεμμα έχει
αυξημένο κίνδυνο υποτροπής σε ποσοστό από 14-29% και για αυτό το λόγο θα πρέπει να
ακολουθείται κάποιο πρόγραμμα αποκατάστασης και μυϊκής ενδυνάμωσης. Αυτό θα πρέπει να
περιλαμβάνει μείωση του σωματικού βάρους, ασκήσεις ιδιοδεκτικότητας και μυϊκής
ενδυνάμωσης των περονιαίων μυών καθώς και χρήση σταθεροποιητικών επιστραγαλίδων σε
αθλητικές και έντονες στρατιωτικές δραστηριότητες στη περίοδο αποθεραπείας. Τα μέτρα αυτά
μειώνουν σε ποσοστό 60% τις υποτροπές διαστρεμμάτων (26).
Η τενοντίτιδα του Αχιλλείου είναι μια συχνή παθολογία που προκαλεί πόνο και δυσκολία στην
βάδιση και αν παραμεληθεί μπορεί να οδηγήσει και σε αυτόματη ρήξη. Η τενοντίτιδα φαίνεται να
σχετίζεται με παρατεταμένη καταπόνηση από τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων ή παρατεταμένες
στρατιωτικές πορείες. Παράγοντες κινδύνου για τενοντοπάθεια του Αχιελλίου περιλαμβάνουν την
μεγάλη ηλικία, το ανδρικό φύλο, την ενασχόληση με μαραθωνίους δρόμους ή το μπάσκετ, την
παρατεταμένη λήψη αντιβιοτικών (φλουοροκινολόνες οι οποίες χορηγούνται συνήθως για
ουρολοιμώξεις) ή κορτιζόνης. Η τενοντίτιδα του Αχιλλείου έχει φανεί πως ανταποκρίνεται καλά σε
ένα πρόγραμμα πλειομετρικών ασκήσεων και διατάσεων (27).
Σπονδυλική Στήλη
Η οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης είναι η ανατομική περιοχή με τη μεγαλύτερη
συχνότητα ενοχλημάτων στο στρατιωτικό προσωπικό. Η απώλεια επιχειρησιακής ικανότητας
λόγω οσφυαλγίας αναφέρεται σε μία μελέτη στον Αγγλικό Στρατό σε ποσοστό 11% ενώ σε
αντίστοιχες μελέτες στις ΗΠΑ ήταν 15,8% στο πεζικό και 84% στις Ειδικές Δυνάμεις (28). Η
θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης έχει μελετηθεί λιγότερο αν και σε πιλότους μαχητικών
αεροσκαφών ο πόνος στη ράχη έχει αναφερθεί σε ποσοστό 32% (29).
Τα συνήθη αίτια της οσφυαλγίας σε ποσοστό 30-37% στις Ένοπλες Δυνάμεις είναι ο στίβος μάχης
και οι μακρές πορείες. Εκτός από αυτά υπάρχουν και ειδικά για την Αεροπορία αίτια όπως η
μεταφορά φορτίων για τους μηχανικούς και οπλουργούς, η θέση του χειριστή διαφόρων πτητικών
μέσων και βαρέων οχημάτων, η έκθεση σε περιβάλλον επιταχύνσεων και δονήσεων, η χρήση του
εκτινασσόμενου καθίσματος και η πρόσκρουση κατά την προσγείωση με αεροσκάφος ή
αλεξίπτωτο.
Η μεταφορά βαρέων αντικειμένων και η χρήση βαρέως αντιβαλλιστικού θώρακα φαίνεται ότι
σχετίζεται με χρόνιες εκφυλιστικές αλλοιώσεις της σπονδυλικής στήλης και οσφυαλγία σε
ποσοστά μεταξύ 29-41%. Οι οδηγοί βαρέων οχημάτων είναι επιρρεπείς σε οσφυαλγία με
τριπλάσια συχνότητα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Η οσφυαλγία ήταν πιο συχνή όταν ο
οδηγός του οχήματος έπρεπε να οδηγεί σκυφτός και όταν το όχημα είχε δονήσεις (30).
Οι αλεξιπτωτιστές έχουν πολύ υψηλό ποσοστό καταγμάτων της σπονδυλικής στήλης από βαριές
προσγειώσεις το οποίο συμβαίνει συνήθως όταν πέσουν στο έδαφος πάνω στους γλουτούς με τη
μέση διπλωμένη. Επίσης έχουν ένα υψηλό ποσοστό (85%) ακτινολογικών αλλοιώσεων στη
σπονδυλική στήλη και οσφυαλγίας (56%).
Οι πιλότοι των ελικοπτέρων έχουν ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά οσφυαλγίας (50-92%) λόγω της
σχετικής στροφής του κορμού που πρέπει να έχουν κατά την πτήση, την χρήση όλων των άκρων
για το χειρισμό του ελικοπτέρου και την ύπαρξη έντονων και συνεχών δονήσεων. Οι πιλότοι
μεταφορικών αεροσκαφών αναφέρουν οσφυαλγία σχετιζόμενη με τις πολλές ώρες πτήσης και την
σχετικά κυφωτική θέση χειρισμού λόγω της ανάγκης ελέγχου των οργάνων, πολλά από τα οποία
βρίσκονται χαμηλότερα από το οπτικό τους πεδίο. Οι πιλότοι των μαχητικών αεροσκαφών έχουν
επίσης να αντιμετωπίσουν τις απότομες δυνάμεις επιτάχυνσης κατά την εγκατάλειψη ενός
αεροσκάφους με χρήση του εκτινασσόμενου καθίσματος. Αν κατά την εγκατάλειψη το σώμα
βρίσκεται σε θέση κάμψης τότε μπορούν να συμβούν ακόμη και κατάγματα ιδιαίτερα στην
θωρακοοσφυική περιοχή (31).
Η πρόληψη της οσφυαλγίας έχει να κάνει με βελτίωση της φυσικής κατάστασης και της
σταθεροποίησης του κορμού, με τροποποίηση της εργονομίας του περιβάλλοντος εργασίας και
με τη χρήση σωστών τεχνικών μεταφοράς βάρους. Η έγκαιρη διάγνωση και η κατευθυνόμενη
φυσικοθεραπεία μπορούν να βοηθήσουν την αποκατάσταση, αν και σε αρκετές περιπτώσεις αυτή
μπορεί να καθυστερήσει και από ψυχολογικούς επιβαρυντικούς παράγοντες όπως το stress και οι
διάφορε καταθλιπτικές συνδρομές.
Η αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης αποτελεί ένα σημαντικό κλινικό και επιχειρησιακό
πρόβλημα των πιλότων μαχητικών αεροσκαφών. Η στροφή της κεφαλής κατά τη διάρκεια των
ελιγμών της μάχης – οι οποίοι γίνονται κάτω από σημαντικό φορτίο επιταχύνσεων το οποίο
μπορεί να φτάσει και τα 9 Gz – είναι βασική για τον έλεγχο του χώρου πίσω από το αεροσκάφος
για πιθανές απειλές (έλεγχος “ώρας 6”: “check six”). Η συνεχόμενη έκθεση σε επιταχύνσεις με τη
κεφαλή σε στροφή σχετίζεται με αυξημένο ποσοστό αυχεναλγίας (75%) και περιορισμού της
κινητικότητας του αυχένα. Τα προβλήματα αυτά είναι συχνότερα σε μεγαλύτερης ηλικίας
πιλότους που έχουν πολλές ώρες πτήσης σε μαχητικά αεροσκάφη νέας γενιάς. Για αυτό το
σοβαρό πρόβλημα έχουν προταθεί διάφορες παρεμβάσεις όπως ειδικά προγράμματα μυϊκής
ενδυνάμωσης, ειδική χειροπρακτική κινητοποίηση του αυχένα, ειδικές ελαφρού τύπου κάσκες και
εργονομικές βελτιώσεις της θέσης χειριστή.
Συμπεράσματα
Οι μυοσκελετικές κακώσεις στην Αεροπορία είναι συχνές και αποτελούν την πιο συνηθισμένη
αιτία απώλειας υγείας στην ειρήνη και στο πόλεμο. Η αντιμετώπισή τους απαιτεί ενημέρωση της
Ηγεσίας για λήψη στοχευμένων μέτρων πρόληψης, ενημέρωση του προσωπικού για την ασφαλή
ενασχόληση με τον αθλητισμό, τροποποίηση διαδικασιών και υλικού για βελτίωση της εργονομίας
και τέλος έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία από κατάλληλα εκπαιδευμένο υγειονομικό προσωπικό.
Βιβλιογραφία
1. Owens BD, Kragh JF Jr, Wenke JC, Macaitis J, Wade CE, Holcomb JB. Combat wounds in
Operation Iraqi Freedom and Operation Enduring Freedom. J Trauma. 2008;64:295–9
2. Belmont PJ Jr, Goodman GP, Zacchilli M, Posner M, Evans C, Owens BD. Incidence and
epidemiology of combat injuries sustained during “the surge” portion of operation Iraqi freedom
by a US Army Brigade Combat Team. J Trauma 2009. 68:204–10
3. Owens BD, Mountcastle SB, Dunn WR, DeBerardino TM, Taylor DC. Incidence of anterior
cruciate ligament injury among active duty U.S. military servicemen and servicewomen. Mil Med.
2007.172:90–1.
4. Cameron KL, Owens BD. The burden and management of sports-related musculoskeletal
injuries and conditions within the US military. Clin Sports Med. 2014;33(4):573–89
5. Cameron KL, Hsiao MS, Owens BD, Burks R, Svoboda SJ. Incidence of physician-diagnosed
osteoarthritis among active duty United States military service members. Arthritis Rheum.
2011;63:2974–82.
6. Holland BD, Long AP. Cost of non-battle injuries and diseases as compared to battle
casualties. Mil Med. 1955;117(1):46–50.
7. Harman DR, Hooper TI, Gackstetter GD. Aeromedical evacuations from operation Iraqi
freedom: a descriptive study. Mil Med. 2005;170(6):521–27.
8. Hauret KG, Taylor BJ, Clemmons NS, Block SR, Jones BH. Frequency and causes of nonbattle
injuries air evacuated from operations Iraqi freedom and enduring freedom, U.S. Army, 2001–
2006. Am J Prev Med. 2010;38(Suppl 1):S94–107.
9. Patel AA et al. Non-battle injuries among U.S. Army soldiers deployed to Afghanistan and
Iraq, 2001-2013.J Safety Res. 2017 Feb;60:29-34
10. Lauder TD, Baker SP, Smith GS, Lincoln AE. Sports and physical training injury
hospitalizations in the Army. Am J Prev Med. 2000;18(3 Suppl):118–282011;61(4):247–52.
11. Knapik JJ, Darakjy S, Hauret KG, et al. Increasing the physical fitness of low-fit recruits
before basic combat training: an evaluation of fitness, injuries, and training outcomes. Mil Med.
2006;171(1):45–54
12. Knapik JJ, Graham BS, Rieger J, Steelman R, Pendergrass T. Activities associated with injuries
in initial entry training. Mil Med. 2013;178(5):500–6.
13. Garrison M, Westrick R, Johnson M, Benenson, J. Association between the functional
movement screen and injury development in college athletes. Int J Sports Phys Ther.
2015;10(1):21–8.
14. Heinrich KM, Spencer V, Fehl N, Poston WS. Mission essential fitness: comparison of
functional circuit training to traditional Army physical training for active duty military. Mil Med.
2012;177(10):1125–30.
15. Knapik J, Montain SJ, McGraw S, Grier T, Ely M, Jones BH. Stress fracture risk factors in basic
combat training. Int J Sports Med. 2012;33:940–6.
16. Moran DS, Finestone AS, Arbel Y, Shabshin M, Laor A. A simplified model to predict stress
fracture in young elite combat recruits. J Strength Cond Res. 2012;26:2585–92.
17. Scott SJ, Feltwell DN, Knapik JJ, Barkley CB, Hauret KG, Bullock SH, Evans RK. A multiple
intervention strategy for reducing femoral neck stress injuries and other serious overuse injuries in
U.S. Army Basic Combat Training. Mil Med. 2012;9:1081–9
18. Shaha JS, et al. Return to an athletic lifestyle after osteochondral allograft transplantation of
the knee. Am J Sports Med. 2013;41(9):2083–9.
19. Friel NA, Chu CR. The role of ACL injury in the development of posttraumatic knee
osteoarthritis. Clin Sports Med. 2013;32(1):1–12.
20. Rue JP, Pickett A. Meniscal repair and transplantation in the military active-duty population.
Clin Sports Med. 2014;33(4):641–53
21. Harris JD, et al. Long-term outcomes after Bankart shoulder stabilization. Arthroscopy.
2013;29(5):920–33
22. Dumont GD, Golijanin P, Provencher MT. Shoulder instability in the military. Clin Sports
Med. 2014;33(4):707–20.
23. Bhatia S, et al. Early return to work in workers’ compensation patients after arthroscopic
fullthickness rotator cuff repair. Arthroscopy. 2010;26(8):1027–34.
24. Smidt N, van der Windt DAWM, Assendelft WJJ, Deville WLJM, Korthals-de Bos IBC, Bouter
LM. Corticosteroid injections, physiotherapy, or a wait-and-see policy for lateral epicondylitis: a
randomised controlled trial. Lancet. 2002;359(9307):657–62.
25. Waterman BR, Belmont PJ Jr, Cameron KL, et al. Epidemiology of ankle sprain at the United
States military academy. Am J Sports Med. 2010;38(4):797–803.
26. McKeon PO, Hertel J. Systematic review of postural control and lateral ankle instability, part
II. Is balance training clinically effective? J Athl Train. 2008;43(3):305–15.
27. Mafi N, Lorentzon R, Alfredson H. Superior short-term results with eccentric calf muscle
training compared to concentric training in a randomized prospective multicenter study on
patients with chronic Achilles tendinosis. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2001;9(1):42–7.
28. Knox J, Orchowski J, Scher DL, Owens BD, Burks R, Belmont PJ. The incidence of low back
pain in active duty United States military service members. Spine (Phila Pa 1976).
2011;36(18):1492–1500
29. Hamalainen O. Thoracolumbar pain among fighter pilots. Mil Med. 1999;164(8):595–6.
30. Kemp PA, Burnham BR, Copley GB, Shim MJ. Injuries to air force personnel associated with
lifting, handling, and carrying objects. Am J Prev Med. 2010;38(1 Suppl):S148–55..
31. Simon Arndt CM, Yuan H, Hourani LL. Aircraft type and diagnosed back disorders in U.S.
Navy pilots and aircrew. Aviat Space Environ Med. 1997;68(11):1012–8.
32. Shiri R, Frilander H, Sainio M, Karvala K, Sovelius R, Vehmas T, Viikari-Juntura E. Cervical and
lumbar pain and radiological degeneration among fighter pilots: a systematic review and metaanalysis.
Occup Environ Med. 2015 Feb;72(2):145-50.