ἄνδρες γὰρ πόλις, καὶ οὐ τείχη οὐδὲ νῆες ἀνδρῶν κεναί.
(Η ισχύς της πόλης είναι οι άντρες και όχι τα τείχη ούτε τα άδεια πλοία)
Θουκυδίδης
27 Οκτωβρίου 2023. Ένα ταξίδι στις ηρωικές σελίδες της Πολεμικής Αεροπορίας (ΠΑ), ένα οδοιπορικό για να τιμήσουμε έναν ξεχασμένο Ήρωα Αεροπόρο, τον Σμηναγό Ιπτάμενο Ιωάννη Σακελλαρίου.
Ταυτόχρονα, ένα ταξίδι σε μια τοποθεσία, στο Καλπάκι Ιωαννίνων, τις νεώτερες Θερμοπύλες της Ελλάδας, όπου οι πατεράδες μας το 1940 αμύνθηκαν και αντεπιτέθηκαν με την ιαχή ΑΕΡΑ, αποκτώντας τον σεβασμό όλου του κόσμου, θέτοντας τις βάσεις της νίκης επί των ιταλικών δυνάμεων του Μουσολίνι και αναθέτοντας σε μας την συνέχιση αυτής της παρακαταθήκης ελευθερίας. Πρωτίστως της ελευθερίας και της στάσης ζωής που συνοψίζεται στις λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος». Η ειρήνη έπεται. Έτσι ήταν σφυρηλατημένο το ηθικό του Αεροπόρου Σγού Ιωάννη Σακελλαρίου, το ηθικό των στρατιωτών και του λαού της Ηπείρου το 1940 και του ηγέτη τους Στρατηγού Χαράλαμπου Κατσιμήτρου.
Πιθανότατα, η ΕΑΑΑ/Παράρτημα Πρέβεζας να είναι ο πρώτος επίσημος φορέας της ΠΑ που ανακάλυψε και τίμησε τον Σμηναγό (Ι) Ιωάννη Σακελλαρίου στο μέρος όπου κατέπεσε με το αεροπλάνο και ετάφη. Πιθανότατα, να ήμασταν οι πρώτοι Αξιωματικοί της Πολεμικής Αεροπορίας που επισκεφθήκαμε τον τάφο του και καταθέσαμε στεφάνι στην προτομή του. Όταν πριν από ένα χρόνο το Παράρτημα ανακάλυψε την εκδήλωση που πραγματοποιείται στο Σακελλαρικό προς τιμήν του ήρωα, ήρθε σε επαφή με τον Δήμο Ζίτσας, με τον πρόεδρο-υπεύθυνο του Σακελλαρικού και ενημέρωσε τον Πρόεδρο της ΕΑΑΑ στην Αθήνα Απτχο (Ι) εα Κωνσταντίνο Τζαβέλλα. Και οι δύο αντιλήφθηκαν ότι επρόκειτο για ένα γεγονός που δεν τιμάται από την ΠΑ, άγνωστο και ξεχασμένο από όλους, πλην των συγχωριανών του στα Βίλια Αττικής, των αφοσιωμένων κατοίκων του Σακελλαρικού και της πλησίον περιοχής των Ιωαννίνων. Μακάρι να κάνουμε λάθος…
Αναπνέοντας, λοιπόν, τον ηρωισμό και την ανδρεία, το ηθικό και τη νοοτροπία των Ελλήνων της εποχής του 1940, χαρακτηριστικά στοιχεία των πατεράδων και των παππούδων μας από τις αρχές του 20ου αιώνα, ξέραμε ότι έχουμε πολλά να δούμε, να αισθανθούμε, να καταλάβουμε επισκεπτόμενοι το Σακελλαρικό και το Καλπάκι.
Τις πρώτες ημέρες του ιταλικού πολέμου, και συγκεκριμένα στις 2 Νοεμβρίου 1940, κατά τη διάρκεια αερομαχίας, τα πυρά του εχθρού χτύπησαν το αεροπλάνο τύπου PZL του 25χρονου υποσμηναγού Γιάννη Σακελλαρίου, το οποίο κατερρίφθη.
Η ηπειρώτικη γη που δέχτηκε το νεκρό σώμα του, το χωριό Κουτρουλάδες προκειμένου να τιμήσει τη θυσία του, και η σκόνη της λήθης να μη σκεπάσει τον ηρωικό θάνατό του, λίγο αργότερα, με απόφαση των κατοίκων του, μετονομάστηκε σε Σακελλαρικό.
Ο υποσμηναγός ετάφη στο χωριό, ενώ σε περίοπτη θέση της πλατείας βρίσκεται η προτομή του, ως ελάχιστος φόρος τιμής στον άνθρωπο που «έπεσε» ηρωικά, μαχόμενος εναντίον υπερτέρων εχθρικών αεροπορικών δυνάμεων.
Η κυρία Αλεξάνδρα, το 2015 σε ηλικία 93 ετών, είχε ζωντανά στη μνήμη της τις στιγμές της κατάρριψης του ελληνικού αεροσκάφους. Την ιστορία αυτή και όλα όσα βίωσε η ίδια εκείνη την μέρα, τα αφηγήθηκε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.
«Ήταν μεσημέρι. Είμαστε στα χωράφια και μαζεύαμε καλαμπόκια. Από πάνω μας πετούσαν για πολύ ώρα αεροπλάνα. Ήταν τρία ή τέσσερα. Πολεμούσαν στον αέρα. Είμαστε φοβισμένοι, παρακολουθούσαμε τι γινόταν. Εγώ ήμουν 18 χρόνων. Ξαφνικά είδαμε ένα από τα αεροπλάνα να βγάζει άσπρους και μετά μαύρους καπνούς. Μετά πήγαινε σαν φτερό στον άνεμο. Το χάσαμε από τα μάτια. Ακούστηκε μεγάλος κρότος πίσω από το μοναστήρι. Έτρεξα να δω τι έγινε. Εκεί ήταν και το σπίτι της αδελφής μου. Τα φτερά του αεροπλάνου, που είχε πέσει, ήταν μέσα στο αυλάκι, σε έναν βάλτο. Γίνονταν εκρήξεις. Στην αρχή, όσοι μαζευτήκαμε εκεί, δεν ξέραμε εάν είναι ελληνικό το αεροπλάνο, ή ιταλικό. Λίγο αργότερα ήρθαν και στρατιώτες. Είπαν ότι το αεροπλάνο ήταν ελληνικό. “Δικό μας, δικό μας” όλοι φώναζαν! Οι φαντάροι, όταν σταμάτησαν οι εκρήξεις, σήκωσαν το σώμα το πιλότου μέσα από τα συντρίμμια και τα ρούχα που φορούσε πήραν φωτιά. Νομίζω το παλικάρι ήταν ακόμη ζωντανό, ψυχορραγούσε. Τον τύλιξαν με αλεξίπτωτο και με μία κουβέρτα. Μετά τον έφεραν στο χωριό. Εδώ τον θάψαμε τον λεβέντη….» αναφέρει η 93χρονη γυναίκα, η οποία δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυά της και συνεχίζει: «Σκοτώθηκαν και δικά μας παιδιά, συγγενείς μας, σκοτώθηκε ο λοχίας Γιώργος Καραμπίνας 25 μέρες αργότερα και τον θάψαμε δίπλα στον Σακελλαρίου».
Ο υποσμηναγός Ιωάννης Σακελλαρίου γεννήθηκε το 1915 στα Βίλια Αττικής. Τον Νοέμβριο του 1935 αποφοίτησε από τη Σχολή Αεροπορίας με τον βαθμό του ανθυποσμηναγού. Με την κήρυξη του πολέμου τοποθετήθηκε στην 21η Μοίρα Διώξεως. Στις 2 Νοεμβρίου 1940, ως αρχηγός σχηματισμού τριών αεροσκαφών, ανέλαβε την καταδίωξη πέντε ιταλικών βομβαρδιστικών, τα οποία είχαν στόχο την πόλη των Ιωαννίνων και συνοδεύονταν από δέκα αεροσκάφη διώξεως. Ήταν μία άνιση μάχη στον αέρα. Τα πολυβόλα των ιταλικών αεροσκαφών διώξεως κατάφεραν να πλήξουν το PZL του Ιωάννη Σακελλαρίου, το οποίο στη συνέχεια κατέπεσε. Από τα τρία ελληνικά αεροσκάφη κατέπεσαν τα δύο. Το μέλος του ελληνικού σχηματισμού που επέστρεψε, ανέφερε τρεις ανεπιβεβαίωτες καταρρίψεις ιταλικών αεροσκαφών από τα ελληνικά.
Το χωριό-οικισμός Σακελλαρικό δεν έπαψε όλα αυτά τα χρόνια να τιμά τον ήρωα πιλότο. Και η γενέτειρά του, τα Βίλια Αττικής, το όμορφο και ειδυλλιακό ορεινό χωριό στις πλαγιές του Κιθαιρώνα, έχει παραστεί με αντιπροσωπείες στις εκδηλώσεις τιμώντας τον ήρωα συγχωριανό τους. Ο νεκρός γεννημένος στο ορεινό χωριό του σε υψόμετρο 301 μέτρα, αναπαύεται στο ορεινό χωριό της Ηπείρου σε υψόμετρο 380 μέτρα. Και στη ζωή και στο θάνατο «πετάει» ψηλά!
Η αντιπροσωπεία του Παραρτήματος, στις 27 Οκτωβρίου παρέστη στη Θεία Λειτουργία και στην επιμνημόσυνη δέηση υπέρ του ήρωα στο Σακελλαρικό, στο τρισάγιο στον τάφο του και κατέθεσε στεφάνι στην προτομή του στην πλατεία του χωριού μαζί με άλλους επισήμους. Ο γνωστός παραδοσιακός τραγουδιστής Σάββας Σιάτρας τραγούδησε μπροστά στην προτομή ένα μοιρολόι και ένας κάτοικος απήγγειλε έναν ποίημα προς τιμήν του ήρωα πιλότου. Ακολούθησε καφές στο κοινοτικό κατάστημα και συζήτηση με τους κατοίκους.
Στη συνέχεια με τον Πρόεδρο της Κοινότητας επισκεφθήκαμε την Ζίτσα και κατόπιν το Οινοποιείο Γκλίναβος στις παρυφές του χωριού.
Η επόμενη στάση έγινε στο Στρατιωτικό Μουσείο Καλπακίου. Ένα καταπληκτικό μικρό μουσείο γεμάτο ιστορία από τις δώδεκα πρώτες ημέρες του ελληνοϊταλικού πολέμου. Τέλεια οργάνωση, πολύ ενδιαφέροντα εκθέματα από στολές, όπλα, μικρογραφίες αεροπλάνων της εποχής, φωτογραφίες των ηρώων συντελεστών, με αποκορύφωμα το βίντεο και την οπτικοποιημένη αναπαράσταση στον χάρτη της μάχης του Καλπακίου, σε μεταφέρουν ασυναίσθητα στο ’40. Εξαιρετική η ξενάγηση και η συμπεριφορά των οπλιτών θητείας. Απέναντι από το Μουσείο Πολέμου Καλπακίου βρίσκονται οι προτομές του πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, του βασιλιά Γεωργίου Β’ και του αρχιστρατήγου Παπάγου. Στο Μουσείο είδαμε ένα τμήμα από τον κινητήρα του αεροσκάφους του Σγού Σακελλαρίου, φωτογραφίες του, την μπαραθέα του, και το αεροπλάνο του σε φωτογραφία και μοντέλο.
Τελευταίος σταθμός του οδοιπορικού προσκυνήματος σε τόπους Ελλήνων ηρώων, ο λόφος πάνω από το Καλπάκι στον οποίο δεσπόζει ο επιβλητικός μπρούτζινος ανδριάντας του Μαχητή του 1940, μνημείο των πεσόντων στη Μάχη του Καλπακίου, που φιλοτεχνήθηκε από τον καθηγητή του Πολυτεχνείου και γλύπτη Λάζαρο Λαμέρα και ανεγέρθηκε το 1966 με δαπάνες Αξιωματικών και Οπλιτών των Ενόπλων Δυνάμεων. Στο Μνημείο του Μαχητή κάθε χρόνο στις 27 Οκτωβρίου γίνονται εκδηλώσεις προς τιμήν των ανδρών της VIIIης Μεραρχίας Πεζικού, οι οποίοι πολεμώντας με απαράμιλλο σθένος και αυτοθυσία υπό τη διοίκηση του υποστρατήγου Χαράλαμπου Κατσιμήτρου (1886 – 1962), κατάφεραν να πραγματοποιήσουν έναν άθλο, έναν νέο Μαραθώνα: να υπερασπιστούν επιτυχώς τη γραμμή άμυνας Ελαίας – Καλαμά και να καθηλώσουν στο Καλπάκι τις σαφώς ισχυρότερες (προ πάντων σε άρματα μάχης και σε αεροπορική υποστήριξη) ιταλικές δυνάμεις, που επιχειρούσαν να διεισδύσουν στα ελληνικά εδάφη.
Κοντά στο Μουσείο υπάρχει και η σπηλιά του Στρατηγού Κατσιμήτρου, όπου στεγάστηκε το Τακτικό Στρατηγείο του Διοικητή της VIII Μεραρχίας κατά τη διάρκεια της Μάχης του Καλπακίου. Χαρακτηριστικά του ηθικού των Ενόπλων Δυνάμεων, Στρατού-Ναυτικού-Αεροπορίας, είναι τα παρακάτω δύο περιστατικά.
Ενημερώνοντας ο στρατηγός Κατσιμήτρος το ΓΕΣ στις 27 Οκτωβρίου 1940, ότι βάσει της τακτικής εικόνας και των πληροφοριών του οι Ιταλοί το πρωί της 28 Οκτωβρίου, ίσως και στη διάρκεια της νύκτας θα επιτεθούν, σε μια έξαρση χαρακτηριστική του ύφους και του ηθικού των παλαιών αξιωματικών είπε: «…Μπορεί να μην έχω το ανάστημα του στρατάρχου Πεταίν, όστις κατά το 1916 αμυνόμενος σθεναρώς του Βερντέν, είπε ότι δεν θα περάσουν οι Γερμανοί -όπως και δεν επέρασαν-, αλλά δύναμαι να βεβαιώσω εν πλήρει πεποιθήσει ότι δεν θα περάσουν οι Ιταλοί από το Καλπάκι…»!
Το τηλέφωνο προς την Αθήνα έκλεισε. Κι άρχισε άλλος καταιγισμός διαταγών από Μεραρχία προς τα τμήματα Προκαλύψεως: «Συναγερμός. Προσοχή στα απομονωμένα φυλάκια… Επίκειται επίθεση…» Κι απ’ όλα τα σημεία της μεθορίου έρχεται η απάντηση των προμάχων. Αδύνατη, βραχνή, ανακατεμένη με παράσιτα: «Ελήφθη, ναι μωρέ, ελήφθη…»!
Το πρόγραμμα στο Μνημείο του Μαχητή περιελάμβανε επιμνημόσυνη δέηση, προσκλητήριο νεκρών, κατάθεση στεφάνων, επετειακή ομιλία και αναπαράσταση της Μάχης. Το Παράρτημά μας κατέθεσε στεφάνι στο Μνημείο, εκπροσωπώντας την ΕΑΑΑ. Ο καιρός ήταν νεφοσκεπής και κρύος, η καρδιά μας όμως ήταν θερμή και σκιρτούσε από συγκίνηση!
Οφείλονται ευχαριστίες στους Σμχο (ΤΥΑ) Χρήστο Κύρκο, Σμχο (ΥΥΔ)Φώτη Γιώτη και Σγό (ΤΜΑ) Κώστα Γαζή συνοδοιπόρους στο site survey πέρυσι στο Καλπάκι. Ο τελευταίος σύστησε στο Παράρτημα τις εκδηλώσεις στο Μνημείο του Μαχητή. Τέλος, ευχαριστίες στους φετινούς συνοδοιπόρους Σμχο (ΕΑ) Κώστα Καρατζά και Σγό (ΤΤΗ) Μιχάλη Πολυμιάδη. Άπαντες είναι μέλη της ΕΑΑΑ/Παράρτημα Πρέβεζας.
Στις 02-11-2023, επέτειο της ηρωικής αερομαχίας, ο Πρόεδρος της ΕΑΑΑ Απτχος (Ι) Κων/νος Τζαβέλλας δημοσίευσε ένα άκρως εμπεριστατωμένο άρθρο τιμής και μνήμης στον Σγό (Ι) Ιωάννη Σακελλαρίου. Το Παράρτημα τον ευχαριστεί για τη συνεργασία.
Μνήμες Ελλήνων, μνήμες ηρώων.
Μνήμη ηρώων, μίμηση ηρώων.
ΥΓ. Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το παρόν είναι από τις εκδηλώσεις στο Σακελλαρικό (φωτό 1-7), το Οινοποιείο Γκλίναβος στη Ζίτσα (8-11), καθώς επίσης και από το Στρατιωτικό Μουσείο Καλπακίου (12-22) και τις εκδηλώσεις στο Μνημείο του Μαχητή (23-30) πέρυσι και φέτος.