Το Καλάμι ήταν ένας μικρός οικισμός στον επαρχιακό δρόμο Λιβαδειάς-Θήβας που πήρε το όνομά του από τα πολλά καλάμια που φύτρωναν. Οι Γερμανοί το 1944 κατασκεύαζαν έργα στην Αλίαρτο. Τα απαιτούμενα υλικά για τα έργα τα έφερναν καθημερινά από την ακροποταμιά της Πόντζας και συγκεκριμένα από την πλευρά του χωριού του Αγίου Γεωργίου. Στο σημείο αυτό υπήρχε ένας μύλος. Ένα αυτοκίνητο ξεκινούσε καθημερινά από την Αλίαρτο για την ακροποταμιά της Πόντζας με έξι Έλληνες εργάτες που είχαν αγγαρεύσει οι Γερμανοί. Στο φορτηγό επέβαιναν και δύο Γερμανοί ο οδηγός και ο βοηθός του. Οι αντάρτες παρακολουθούσαν το δρομολόγιο και αποφάσισαν να κλέψουν το φορτηγό
Την Κυριακή, 11 Ιουνίου 1944, μια ομάδα από οκτώ αντάρτες επιτέθηκε και έκλεψαν το φορτηγό και εξαφανίστηκαν. Άφησαν πίσω τους δύο Γερμανούς ελαφρά τραυματισμένους. Οι Έλληνες εργάτες μετέφεραν στις Αλαλκομενές τους τραυματισμένους στρατιώτες και τους παρέδωσαν στους Γερμανούς. Ο Διοικητής της Αλιάρτου Orts Mayers, μόλις ενημερώθηκε, εξοργίστηκε και κάλεσε τον ταγματάρχη L.Rickert, τον σφαγέα του Διστόμου, να επιβάλει αμέσως αυστηρά αντίποινα. Ο ταγματάρχης L.Rickert την προηγούμενη ημέρα, (Σάββατο 10 Ιουνίου 1944), αιματοκύλισε το Δίστομο, σκοτώνοντας 228 κατοίκους του χωριού, ανάμεσά τους βρέφη και παιδιά,
Στις 18:00 της ιδίας ημέρας ξεκίνησαν από Αλίαρτο δύο φορτηγά με οπλισμένους Γερμανούς και με διαταγή του Rickert να σκοτώσουν όποιον Έλληνα συναντήσουν στο δρόμο προς την Πόντζα. Την ίδια ώρα περίπου αναχώρησαν από τη Λιβαδειά τρία καμιόνια, δύο μοτοσυκλέτες και ένα μικρό αυτοκίνητο με τον επικεφαλής της αποστολής. Όποιον συναντούσαν στο δρόμο τους έπιαναν και τους έπαιρναν μαζί τους.
Το γεγονός ότι στο Καλάμι υπήρχε μύλος μπέρδευσε τους Γερμανούς που νόμισαν ότι βρίσκονται στη Πόντζα και σταμάτησαν εκεί . Οι στρατιώτες των SS όρμησαν στα σπίτια, άρχισαν το πλιάτσικο και τη σύλληψη των κατοίκων. Συνολικά συνελήφθησαν 23 άτομα. Ο επικεφαλής διέταξε να χωρίσουν τους συλληφθέντες σε δύο σημεία ξεχωριστά τους έξι άνδρες από τα γυναικόπαιδα. Τελικά εκτελέστηκαν και οι 23 μεταξύ των οποίων ήταν μικρά παιδιά και νήπια ολίγων μηνών. Επιπρόσθετα εκτελέστηκαν και άλλα 3 άτομα που συνέλαβαν από τη γύρω περιοχή.
Πριν την ομαδική εκτέλεση ένας αυστριακός στρατιώτης που το όνομα του ήταν Hilman προσπάθησε να γλυτώσει από τη εκτέλεση τον 11χρονο Παναγιώτη Νάκο που γνώριζε αλλά ο επικεφαλής δεν του επέτρεψε. Τελικά η τύχη ήθελε ο Παναγιώτης να γλυτώσει. Κατάφερε να επιζήσει με ένα τραύμα στον αριστερό μηρό και τρία στο αριστερό χέρι. Όταν απομακρύνθηκαν οι Γερμανοί για λίγο ο μικρός κατάφερε να συρθεί αρκετά μέτρα ποιο πέρα πίσω από ένα μικρό ανάχωμα.. Οι Γερμανοί σε λίγο επέστρεψαν και μετέφεραν τους νεκρούς σε ένα σημείο για να τους κάψουν. Δεν ήθελαν να αφήσουν ίχνη για τις ομαδικές εκτελέσεις των κατοίκων. Διαπιστώσαν ότι λείπει ένας και αρχίσαν την έρευνα εντοπισμού διότι δεν ήθελαν να αφήσουν μάρτυρα της ομαδικής εκτέλεσης. Τον εντόπισαν και τον πυροβόλησαν. Τραυματίστηκε και πάλι στο αριστερό χέρι. Στη προσπάθεια του να διαφύγει πέφτει, για καλή του τύχη, μέσα σε ένα πολύ βαθύ χαντάκι με βάτα και μπάζα που δεν επέτρεπαν τον εντοπισμό του. Οι Γερμανοί παρά την έρευνα τους δεν κατάφεραν να τον εντοπίσουν και παράτησαν την προσπάθεια τους. Ο Παναγιώτης ήταν ο μοναδικός μάρτυρας των όσων συνέβησαν στο Καλάμι. Η μοίρα του Παναγιώτη ήθελε στην ουσία να του δώσει μία μικρή παράταση στη ζωή του για να περιγράψει τα γεγονότα του ολοκαυτώματος. Η μοίρα του κάθε ανθρώπου παίζει παράξενα παιγνίδια. Δυστυχώς ο Παναγιώτης σκοτώθηκε όταν ήταν δεκαεπτά ετών κατά την αποβίβαση του από το λεωφορείο της γραμμής στη στάση καθώς τη στιγμή εκείνη πέρασε ένα άλλο αυτοκίνητο το οποίο τον παρέσυρε και τον τραυμάτισε θανάσιμα.
Οι Γερμανοί έριξαν στα πτώματα εμπρηστική σκόνη, έβαλαν φωτιά και τα έκαψαν. Στη συνέχεια πυρπόλησαν τα λιγοστά σπίτια του χωριού. Το ολοκαύτωμα είχε ολοκληρωθεί. Την επόμενη μέρα έρχονταν από την Αθήνα καμιόνια του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού μεταφέροντας βοήθεια με κατεύθυνση το Δίστομο. Φτάνοντας στο Καλάμι είδαν τις φωτιές να καπνίζουν. Κάποιος Σουηδός γιατρός πίστεψε πως έφτασαν στο Δίστομο. Εκεί πληροφορήθηκε ότι βρισκόταν στο Καλάμι και ότι καίγονταν οι νεκροί που είχαν εκτελεστεί την προηγούμενη μέρα..
Η είδηση της σφαγής στο Δίστομο έγινε γνωστή παγκοσμίως αργότερα μέσω του BBC και του περιοδικού LIFE και προκάλεσε διεθνή κατακραυγή. Το ολοκαύτωμα στο Καλάμι έμεινε στην αφάνεια και λησμονήθηκε, ακόμα και από τους Έλληνες. Το μικρό αυτό χωριό έσβησε από τον χάρτη, γιατί μετά την επίθεση δεν ξανακατοικήθηκε. Μόνο τα ερείπια του και το μνημείο των θυμάτων θυμίζουν σήμερα ότι κάποτε υπήρξε χωριό Μπήκε, όμως, στον χάρτη με τα “μαρτυρικά χωριά” της Ελλάδας. Αναγνωρίστηκε επίσημα ως μαρτυρικό χωριό σύμφωνα με το «Προεδρικό Διάταγμα Υπ’ Αριθμ. 49/2017 ΦΕΚ 79/Α/1-6-2017»
Ασμχος (Ρ) ε.α. Ιωάννης Κρανιάς
Βιβλιογραφία.
- Αιώνια Ντροπή 1941-1944 του Νίκου Διαμαντάκου
- Το ‘άγνωστο ολοκαύτωμα στο Καλάμι Βοιωτίας (μηχανή του χρόνου)https://www.mixanitouxronou.gr/to-lismonimeno-olokaytoma-sto-kalami-voiotias-mia-imera-meta-tin-sfagi-sto-distomo-pos-epezise-ena-11chrono-agori-kai-egine-martyras-tis-thiriodias/
- Το Καλάμι ανάρτηση του Δήμου του δήμου Λεβαδέωνhttps://dimoslevadeon.gr/c/olokaytwmata/kalami-olokaftoma/