Από το Απτχο (Ι) ε.α. Κώστα Τζαβέλλα
Υπάρχει κάτι σπουδαιότερο από το διαβάζεις, για πρώτη φορά, ιστορικά στοιχεία τα οποία αναφέρονται την ίδια μέρα πριν από 50 χρόνια;
Από την οικογένεια ενός μεγάλου μαχητή της Αεροπορίας, του Αλέξανδρου Παπανικολάου, που διετέλεσε Αρχηγός ΑΤΑ, την περίοδο από 5-7-1971 έως 25-11-1973 και Αρχηγός ΓΕΑ από 25-11-1973 έως 23-1-1975, μου δόθηκε η ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ Έκθεσή του. Πιθανόν στο παρελθόν να είχαν βγει, στα μέσα ενημέρωσης, κάποια από τα αναφερόμενα στην έκθεση.
Η έκθεση έχει τον τίτλο «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 25 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1973 – 24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974».
Επειδή οι μέρες του Ιουλίου που ζούμε φέρνουν στην μνήμη μας τα γεγονότα στην Κύπρο μας, πριν ακριβώς 50 χρόνια, επιλέχθηκαν οι ημερομηνίες 20, 21, 22, 23, 24 Ιουλίου, για τις οποίες η Έκθεση του Αρχηγού Α. Παπανικολάου αναφέρεται με λεπτομέρειες για τα γεγονότα όπως τα έζησε αυτός. Αντίστοιχα θα αναφερθούμε τις επόμενες ημέρες.
Η έκθεση «Υπεβλήθη εις τον πρόεδρον της κυβερνήσεως κ. Κων. Καραμανλήν και τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας κ. Ευάγ. Αβέρωφ την 20ην Σεπτεμβρίου 1974».
«Και την 12η Ιανουαρίου 1982 εις τον Πρωθυπουργόν και Υπ. Εθ. Αμύνης κ. Ανδρέα Παπανδρέου διά του Α/ΓΕΑ Αντιπτεράρχου κ. Ν. Κουρή».
22 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974
«Την πρωίαν της Δευτέρας, 22ας Ιουλίου, η κατάστασις και πάλιν δεν ενεφάνιζε σημεία αισιοδοξίας. Αι Ελληνο-Κυπριακαί δυνάμεις παρά τας σημειωθείσας υπ’ αυτών επιτυχίας εις άλλα σημεία της νήσου, εις το στήριγμα Αγίου Ιλαρίονος και εις την Κυρήνειαν ουδέν ουσιαστικών είχον επιτύχει. Πέραν τούτου, ο εχθρικός βομβαρδισμός και γενικώς η πίεσις προσέλαβον εντατικώτερον ρυθμόν. Από της προηγουμένης, η Ελληνική Αεροπορία είχεν εκτιμήσει ότι εντός πέντε ωρών από της λήψεως σχετικής διαταγής θα ήτο εις θέσιν να επέμβη εις Κύπρον δι’ αεροσκαφών τύπου PHANTOM, κατά τρόπον εξασφαλίζοντα την αποτελεσματικήν αυτών δράσιν εναντίον του εχθρού, αλλά και την μεγίστην δυνατότητα επιστροφής των, δεδομένης της τεράστιας σημασίας ήν τα αεροσκάφη ταύτα ενείχον εις περίπτωσιν γενικής μετά της Τουρκίας συρράξεως. Σημειούται ενταύθα ότι τα εν λόγω αεροσκάφη σταθμεύοντο εις τα αεροδρόμια Ανδραβίδας και Τανάγρας, βάσει σχεδίων αντιμετωπίσεως Τουρκικής ενέργειας κατά της Χώρας και έχοντα συγκεκριμένας ως εκ τούτου αποστολάς, ώφειλον να μετασταθμεύσουν και επανεξοπλισθούν εις το αεροδρόμιον Ηρακλείου, μη δυνάμενα, λόγω αποστάσεως, να φέρουν εις πέρας μίαν τοιαύτην αποστολήν εκ των αρχικών αυτών θέσεων. Σημειούται επίσης ότι μόνον εις τας αρχικάς αυτάς θέσεις διετίθετο κατάλληλα μέσα και προσωπικόν ειδικώς εκπαιδευμένον διά την εξυπηρέτησιν των τελείως νέων τούτων οπλικών συστημάτων. Εντεύθεν και η ανάγκη πενταώρου περίπου απαιτήσεως προετοιμασίας διά την ανάληψην τοιαύτης αποστολής. Το καταστρωθέν σχέδιον δράσεως προέβλεπεν την αποστολήν επτά συνολικώς αεροσκαφών τύπου PHANTOM τεσσάρων χρησιμοποιουμένων εις ρόλον προσβολής και τριών εις τοιούτον καλύψεως, δι’ εξασφάλισιν της επιβιώσεως απάσης της δυνάμεως εκ της εχθρικής αντιδράσεως. Περαιτέρω, το σχέδιον προέβλεπε την μετάβασιν των αεροσκαφών εις την νήσον εις μέγα ύψος, την προσβολήν του έξωθι του λιμένος της Κυρύνειας ευρισκομένου Τουρκικού στόλου, εν συνεχεία δε την επιστροφήν των, διεξαγωμένην επίσης εις μεγάλον ύψος. Ούτω έχοντος του σχεδίου επεμβάσεως των αεροσκαφών PHANTOM, εδόθη εντολή μετασταθμεύσεως εις αεροδρόμιον Ηρακλείου την 08:00 ώραν. Τα αεροσκάφη εξεφορτώθησαν πάραυτά των όπλων διά των οποίων θα εξετέλουν την, βάσει του σχεδίου γενικής συρράξεως, αποστολήν των και ήρχισαν απογειούμενα διά το αεροδρόμιον Ηρακλείου, ένθα ευθύς άμα τη προσγειώσει των, ήρχισαν επανεξοπλιζόμενα δια την εκτέλεσιν της νέας, ειδικής αυτών αποστολής. Η κρίσιμος στιγμή, κατά την οποίαν απαιτείτο η επέμβασις της Αεροπορίας, είχε προσδιορισθή μεταξύ 11:00 και 13:00 ώρας. Λόγω όμως ελλείψεως επαρκούς πείρας του προσωπικού δεν κατέστη δυνατή η προετοιμασία των αεροσκαφών άτινα προορίζοντο να διαδραματίσουν ρόλον βομβαρδιστικών εντός του αρχικώς εκτιμηθέντος πενταώρου, το οποίον εκ των πραγμάτων απεδεικνύουο ότι θα έδει να ήτο εξάωρον ή επτάωρον. Πέραν τούτου, κατά την προσγείωσιν εις το αεροδρόμιον του Ηρακλείου, εν των αεροσκαφών, άτινα προωρίζοντο να διαδραματίσουν ρόλον καλύψεως (;;;;;;;) και είχον απογειωθεί εκ του αεροδρομίου της Τανάγρας, ένθα ενίσχυον την εκεί σταθμεύουσαν δύναμιν αναχαιτήσεως, υπέστη ατύχημα, συνεπεία σφάλματος του χειριστού, επι του διαδρόμου προσγειώσεως, τον οποίον έθεσεν εκτός ενεργείας. Ούτω ότε μεταξύ 13:00 και 14:00 ώρας, κατέστη δυνατή η πλήρης προετοιμασία ωρισμένων των αεροσκαφών τούτων δεν καθίστατο δυνατή η απογείωσίς των και διά τον επιπρόσθετον λόγον της καταστασεως του διαδρόμου προσγειώσεως. Κατόπιν των ανωτέρω αντιξοοτήτων, μία επιχείρησις ήτις εις την συνήδεισιν απάντων των πυκνούντων τας τάξεις της Ελληνικής Αεροπορίας, εκπροσωπούσης κατά την στιγμήν εκείνην ολόκληρον το Έθνος, θα απετέλει μοναδικήν ευκαιρείαν αποδείξεως του ανυπέρβλητου σθένους της Ελληνικής ψυχής, εματαιούτο και δη τόσον αδόξως. Υπο το κράτος τοιούτων συναισθημάτων και διαβλέπον εκ των συνεχώς επαφών, ας είχον διά την παρακολούθησιν της πορείας προετοιμασίας της εν λόγω επιχειρήσεως, την αποστέρησιν της Ελληνικής Αεροπορίας της δυνατότητος παροχής βοηθείας εις τους μαχομένους εις Κυρήνειαν αδελφούς, καθ΄ήν στιγμήν η βοήθεια αύτη θα ήτο τόσον δι’ αυτούς ζωτική, ο υποφαινόμενος, περί ώραν 10:00. Προέβη εις παραστάσεις προς τον Στρατηγόν Μπονάνον, τη συνεργασία του οποίου απεφασίσθη η εκ του αεροδρομίου Καστελλίου αποστολή 12 αεροσκαφών τύπου F-84F διά την προσβολήν του Τουρκικού στόλου. Η αποστολή αύτη θα απετέλει επίδειξιν υπέροχου ηρωισμού, δεδομένου ότι τα αεροσκάφη ταύτα, λόγω παλαιότητος, σοβαρών εκ ταύτης περιορισμών ευελιξίας, χαμηλων επιδόσεων, και ελλείψει καυσίμου, θα εξετίθετνο εις την όρασιν της εχθρικής αεροπορίας, μετά δε την προσβολήν του εχθρικού στόλου, όσα εξ αυτών θα κατώρθωνον να επιβιώσουν θα ήσαν υποχρεωμένα ή να προσγειωθούν εις Βρεττανικά αεροδρόμια της νήσουν ή να εγκαταληφθούν. Και όμως εισηγούμενος την εκτέλεσιν της αποστολής ταύτης, ο υποφαινόμενος εξεπροσώπει σύσσομον την Ελληνικήν Αεροπορίαν αλλά και την φωνήν της Πατρίδος, την φωνήν των εν αγανακτήσει τελούντων τέκνων της και την καθολικήν αυτών επιθυμίαν όπως αντί πάσης θυσίας έλθουν αρωγοί εις τους δεινώς δοκιμαζομένους αδελφούς των. Κατόπιν της συμφώνου γνώμης και του Στρατηγού Μονάνου, ο υποφαινόμενος, μεταξύ 11:00 και 12:00ώρας, έδωσεν δις την διαταγήν απογειώσεως των αεροσκαφών, δις δε ακύρωσεν ταύτην, κατόπιν εντολής του Προέδρου της Δημοκρατίας, όστις, ενημερούμενος εις εκάστην περίπτωσιν υπό του Στρατηγού Μπονάνου, δεν ένέκρινε την εκτέλεσίν της, εκτιμών ενδεχομένως την κατάστασιν βάσει πλειόντων στοιχείων. Τελικώς, η Κυρήνεια κατέρευσεν περί ώραν 14:00 ότε, συμφώνως προς την απόφασιν του Συμβουλίου Ασφαλείας, θα έδει να είχον καταπαύσει αι εχθροπραξίαι. Ως γνωστόν, οι Τούρκοι είχον θέσει ως ώραν καταπαύσεως του πυρός, από ιδικής των πλευράς την 18:00.»
«Περί ώραν 20:00 της ιδίας ημέρας, ο υποφαινόμενος μετάβη μετά των άλλων Αρχηγών εις το γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας, ένθα προσήλθον και ο Πρωθυπουργός, ο Υπουργός Εξωτερικών και ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης. Κατά την επακολουθήσασαν σύσκεψιν, κατεβήθη μάταιος προσπάθεια ανταλλαγής απόψεων επί της καταστάσεως. Η Ελλάς απεδέχθη την περί συσκέψεως εις Γενεύην πρότασιν. Παραλλήλως εκ Κύπρου περιήρχοντο πληροφορίαι περί επικείμενης αλώσεως της Λευκωσίας. Εν μέσω καταθλιπτικής και εξόχως δραματικής ατμόσφαιρας, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εζήτησε παρά του Υπουργού Εξωτερικών όπως επικοινωνήση τηλεφωνικώς μετά του Αμερικανού Πρέσβεως και αιτήση μέσω αυτού την επέμβασιν του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ. Πράγματι ο κ. Κυπραίος ήλθεν εις τηλεφωνικήν μετά του κ. TASCA επαφήν, περί ώραν 22:00 και προσπάθησε να μεταφέρη εις τούτον, εις την Αγγλικήν, τας οδηγίας του Προεδρου της Δημοκρατίας. Αμέσως σχεδόν μετά το πέρας της τηλεφωνικής επαφής, ο κ. Κυπραίος ανεχώρησεν προκριμένου, ως είπεν, να μεταβή εις το γραφείον του δι’ ετέραν σοβαράν απασχόλησιν. Ομοίως, ενεχώρησεν αμέσως και ο Πρωθυπουργός διά το γραφείον του, ένθα, ως είπεν, τον ανέμενον Υπουργοί. Η αναχώρησις αυτή του κ. Ανδρουτσοπούλου απετέλεσεν και την απαρχήν νέων πολιτικών εξελίξεων ως τουλάχιστον, έζησεν ταύτας ο υποφαινόμενος. Τελών εν καταπλήξει εκ της παρακολουθήσεως της από τηλεφώνου συνομιλίας των κ.κ. Κυπραίου και TASCA, εστράφη προς τον Πρόεδρον της Δημοκρατίας και εις έντονον ύφος παρετήρησεν. «Με συγχωρείται Κύριε Πρόεδρε. Δεν γνωρίζω άριστα την Αγγλικήν γλώσσαν αλλά και με αυτά τα Αγγλικά τα οποία γνωρίζω, αντελήφθην ότι ο κ. Κυπραίος δεν ηδυνήθη να μεταφέρει εις τον κ. TASCA ότι του εζητήσατε να μεταφέρη. Τα Αγγλικά του είναι πάρα πολύ πτωχά και ενώ άλλα του είπατε, ούτος άλλα έλεγεν και άλλα ενόει. Είμαι δε βέβαιος ότι ο κ. TASCA δεν ενόησεν ότι του ελέχθη και απλώς απήντησεν εις τον κ. Κυπραίον δι ενός Ο.Κ. Πως είναι δυνατόν να μεταβώμεν εις την Γενεύην κατ’ αυτήν την τραγικήν φάσιν της Ιστορίας μας με Υπουργόν Εξωτερικών ο οποίος δεν γνωρίζει, την πολιτικήν, την Διπλωματίαν και την Αγγλικήν γλώσσαν;» Εις το σημείον τούτο ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης εκραγείς διέκοψεν τον υποφαινόμενον λέγων. «Τον κατενόησεν ο TASCA. Και εμένα με καταλαβαίνουν οι Αμερικανοί». Ο υποφαινόμενος όμως του απήντησεν. «Πότε σας καταλαβαίνουν κ. Ταξίαρχε; Όταν τους ομιλήτε Ελληνικά;» Στραφείς δε εν συνεχεία προς τον Αντιναύαρχον Αραπάκην είπεν. « Κύριε Αραπάκη επειδή οι άλλοι κύριοι δεν γνωρίζουν Αγγλικά και ας με συγχωρήσουν διότι το αναφέρω, σε παρακαλώ να διαψεύσης ή να επιβεβαιώσης αυτά τα οποία είπον διά τον κ. Κυπραίον, εσύ ο οποίος γνωρίζεις Αγγλικά». Ο Αντιναύαρχος Αραπάκης προς στιγμήν εδίστασεν να λάβη θέσιν αλλά τότε ο υποφαινόμενος επενέβη και εν οργή προσέθεσεν. «Κύριε Αραπάκη απαντήσατε ευθέως. Αντελήφθητε τι έλεγεν ο κ. Κυπραίος; Γνωρίζει Αγγλικά διά να μεταβή εις την Γενεύην»; Και ο Αντιναύαρχος Αραπάκης συνεφώνησεν τελικώς δι’ όλα όσα είχεν είπει ο υποφαινόμενος διά τον κ. Κυπραίον. Εν τω μεταξύ, πρό της αναχωρήσεως των Αρχηγών διά το γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας και καθ’ όν χρόνον ευρίσκοντο άπαντες εις το γραφείον του Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων, κατά τας απογευματινάς ώρας συσκεπτόμενοι μετά την είδησιν της πτώσεως της Κυρήνειας, είχεν επιτευχθή μεταξύ των εν είδος σιωπηράς συμφωνίας. Συνεφωνήθη ότι παρίστατο ανάγκη λήψεως αποφάσεως, ουδείς όμως προέτεινεν τι, εν προκειμένω. Συνεφωνήθη πάντως, όπως οι Αρχηγοί παραμείνουν ηνωμένοι και αντιμετωπίσουν από κοινού την κατάστασιν, έδωσαν δε άπαντες επ’ αυτού τον λόγον εις τον Στρατηγό Μπονάνον»………….Συνεχίζεται την 23ην Ιουλίου!!!
Συνεχίζεται!!!!!