Από το Απτχο (Ι) ε.α. Κώστα Τζαβέλλα
Υπάρχει κάτι σπουδαιότερο από το διαβάζεις, για πρώτη φορά, ιστορικά στοιχεία τα οποία αναφέρονται την ίδια μέρα πριν από 50 χρόνια;
Από την οικογένεια ενός μεγάλου μαχητή της Αεροπορίας, του Αλέξανδρου Παπανικολάου, που διετέλεσε Αρχηγός ΑΤΑ, την περίοδο από 5-7-1971 έως 25-7-1973 και Αρχηγός ΓΕΑ από 25-11-1973 έως 23-1-1975, μου δόθηκε η ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ Έκθεσή του. Πιθανόν στο παρελθόν να είχαν βγει, στα μέσα ενημέρωσης, κάποια από τα αναφερόμενα στην έκθεση.
Η έκθεση έχει τον τίτλο «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 25 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1973 – 24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974».
Επειδή οι μέρες του Ιουλίου που ζούμε φέρνουν στην μνήμη μας τα γεγονότα στην Κύπρο μας, πριν ακριβώς 50 χρόνια, επιλέχθηκαν οι ημερομηνίες 20, 21, 22, 23, 24 Ιουλίου, για τις οποίες η Έκθεση του Αρχηγού Α. Παπανικολάου αναφέρεται με λεπτομέρειες για τα γεγονότα όπως τα έζησε αυτός. Αντίστοιχα θα αναφερθούμε τις επόμενες ημέρες.
Η έκθεση «Υπεβλήθη εις τον πρόεδρον της κυβερνήσεως κ. Κων. Καραμανλήν και τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας κ. Ευάγ. Αβέρωφ την 20ην Σεπτεμβρίου 1974».
«Και την 12η Ιανουαρίου 1982 εις τον Πρωθυπουργόν και Υπ. Εθ. Αμύνης κ. Ανδρέα Παπανδρέου διά του Α/ΓΕΑ Αντιπτεράρχου κ. Ν. Κουρή».
Ο κ. Αρχηγός στην εισαγωγή του αναφέρει ότι «η παρούσα ανάλυσις αποσκοπεί εις την ιστορική τοποθέτηση μιας περιόδου η οποία, ως προηγηθείσα της τρεχούσης Ελληνο-τουρκικής κρίσεως και της κατά την διάρκεια ταύτης συντελεσθείσης κυβερνητικής μεταβολής, στοιχειοθετεί, το άμεσον φυσικόν υπόβαθρον, της κατά την καμπήν ταύτην της πορείας του Έθνους και παρουσίας της Ελληνικής Αεροπορίας. Κατά πόσον η περίοδος αύτη υπήρξεν ενισχυτική ή μη της δημιουργίας των απαραιτήτων προϋποθέσεων της παρουσίας ταύτης του Αεροπορικού Κλάδου των Ενόπλων Δυνάμεων της Χώρας επί των Εθνικών επάλξεων, δεν είναι του αναλύοντος να κρίνη. Επιδίωξίς του, εν προκειμένω, είναι η ανεπηρέαστος παράθεσις γεγονότων ως ακριβώς έζησαν ταύτα ο ίδιος και η Ελληνική Αεροπορία».
Η αυλαία του δράματος της Κύπρου ανοίγει με την ανατροπή του Μακαρίου από την Εθνοφρουρά στις 15 Ιουλίου 1974. «Την πρωίαν της 16ης Ιουλίου μεταβαίνω στο γραφείο του Στρατηγού Μπονάνου στον τρίτο όροφο του Αρχηγείου, συνήντησα τον Ταξίαρχο Ιωαννίδη, έξω από το γραφείο του αρχηγού συνομιλούντα με άλλους αξιωματικούς. Τους χαιρέτισα και ζήτησα από τον Ταξίαρχον Ιωαννίδη να ενημερωθώ επί των εξελίξεων στην Κύπρο. Ούτος εδήλωσε ότι «τα πάντα βαίνουν καλώς και ότι έπρεπε να ανατραπή ο Μακάριος για να μην χαθή η Κύπρος». Σε ερώτηση για το αν πρέπει να υπάρξει προετοιμασία, λήψη κατάλληλων μέτρων για τις ενδεχόμενες επιπτώσεις του θέματος, ο Ιωαννίδης απήντησε ότι «ούτε οι Αμερικανοί, ούτε οι Τούρκοι επιθυμούν τον Μακάριο και ότι οι άλλοι αρχηγοί διατύπωσαν αρχικά αντιρρήσεις, ούτοι συμφώνησαν τελικώς επί του εγχειρήματος». «Περιττό να σημειωθεί ενταύθα οποίαν ανησυχίαν προκάλεσαν εις τον υποφαινόμενον οι εξελίξεις αυταί, αίτινες αποτέλουν συνέπειαν λήψεως και υλοποιήσεως τοιούτων αποφάσεων και δη εν αγνοία του».
«Η επιδείνωσις της κατάστασης ωδήγησε τον υποφαινόμενο εις το να εισηγηθεί εις τον στρατηγό Μπονάνο, την 18ην Ιουλίου την μεταστάθμευσιν των αεροσκαφών των προοριζομένων, συμφώνως των υφισταμένων σχεδίων δι υποστήριξιν του αγώνος εις Κύπρον, εις τα αεροδρόμια Ηρακλείου και Καστελλίου Κρήτης». Η στρατιωτική ηγεσία στην Ελλάδα συσκέπτεται, αναγνωρίζει το πρόβλημα, και ο Στρατηγός Μπονάνος στις 19 Ιουλίου, 19:00 συγκαλεί σύσκεψη Αρχηγών Κλάδων Ενόπλων δυνάμεων, συμμετείχε και ως εκπρόσωπος των ΗΠΑ ο κ. SISKO ο οποίος «θα ανεχώρει τας απογευματινάς ώρας δι΄ Άγκυραν μεταφέροντας τους χαιρετισμούς του εις τον Τούρκον Αρχηγόν Ενόπλων Δυνάμεων, συστήσει δε εις αυτόν όπως παύση τας φορτώσεις και εκφορτώσεις σκαφών». Αναφέρθηκαν οι κινήσεις της Τουρκίας και ο Αρχηγός Αεροπορίας όταν απεχώρησε συγκάλεσε σύσκεψη και ενημέρωσε όλους τους επιτελείς της Αεροπορίας να είναι σε ετοιμότητα για κάθε εξέλιξη.
20 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974
«Την πρωίαν της 20ης Ιουλίου και περί ώραν 08:00, κατέφθασαν εις το γραφείο του Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων, εκτός των Αρχηγών των Κλάδων, και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Πρωθυπουργός και ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης. Η εισβολή εις την Κύπρον είχεν αρχίσει δια βομβαρδισμών αεροσκαφών και ρίψεων αλεξιπτωτιστών δια αεροσκαφών και ελικοπτέρων. Περί την 08:30 ώραν κατάφθασεν εσπευσμένως εις το ως άνω γραφείο ο κ. SISKO, μόλις αφιχθείς εξ Άγκυρας τετά του Αμερικανού Πρέσβεως κ. TASCA. Ούτοι εζήτησαν απεγνωσμένως όπως αποφύγωμεν τον πόλεμον μετά της Τουρκίας, αναλογιζόμενοι τας συνέπειας. Ούτοι εδέχθησαν ότι η κατάστασις ήτο εξόχως κρίσιμος, υποστήριξαν όμως ότι τα πάντα ήτο δυνατόν να τακτοποιηθούν δια αυτοσυγκρατήσεως. Ήτο πράγματι αγωνιώδης η επιμονή τούτων όπως μη κηρύξωμεν τον πόλεμον κατά της Τουρκίας. Εις μίαν στιγμήν, ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης, εγερθείς, ύψωσεν οργισμένος την φωνήν του και εκράυγασεν εις την Ελληνική ότι οι Αμερικανοί δεν είναι συνεπείς «μας εξηπάτησαν» και ότι δεν απομένει δια την Ελλάδα ουδέν έτερον πλην της γενικής επιστρατεύσεως και του πολέμου. Ούτος εξήλθε εκ του γραφείου εν αρχή, επανελθών μετ΄ολίγον, εξηγήσας ότι «έπαιξεν ολίγον θέατρον» δια να πιέσει του Αμερικανούς. Οι Αμερικανοί απεχώρησαν μετ΄ολίγον ενώ διετάσσετο γενική επιστράτευσις. Συγκεχυμέναι και αλληλοσυκρουόμεναι έφθασαν αι πληροφορίαι περί της καταστάσεως εις Κύπρον. Παρά τους βομβαρδισμούς των Τούρκων, γενική ήτο η εντύπωσις ότι η κατάστασις, δια την ημέραν εκείνην ηδύνατο να χαρακτηρισθή ως αισιόδοξος, εξετιμάτο δε υπό του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων ότι κατά την νύκτα θα απέβαινεν υπέρ των Ελληνοκυπρίων διά της εκκαθαρίσεως όλων των θυλάκων και της νευραλγικής θέσεως του Αγίου Ιλαρίωνος. Σχετικώς ελήφθη απόφασις όπως κατά την νύκτα της 20ης προς την 21ην Ιουλίου εκτελεσθή επιχείρησις αερομεταφοράς μιας Μοίρας Καταδρομών διά τεσσάρων αεροσκαφών τύπου BOEING της Ολυμπιακής Αεροπορίας, απογειουμένων εκ του αεροδρομίου Μίκρας, μέσω του αεροδρομίου Σούδας. Η αποστολή αύτη εματαιώθη τελικώς εις το σκέλος του αεροδρομίου Σούδας, λόγω
α. καθυστερήσεως της συγκεντρώσεως της μοίρας Καταδρομών εις αεροδρόμιον Μίκρας,
β. βλάβης ενός των αεροσκαφών, σημειωθήσης εις το αεροδρόμιο της Σούδας,
γ. αδυναμίας κατόπιν των ανωτέρω αντιξοότητων, εκτελέσεως της αποστολής, κατά την διάρκειαν της νυκτός, δεδομένου ότι μόνον υπό την κάλυψιν του σκότους ήτο δυνατή η αποφυγή της Τουρκικής Αεροπορίας.
Αργά κατά το εσπέρας της 20ης Ιουλίου, ο υποφαινόμενος προσπαθών να ταξινομήση τας σκέψεις του πρόεβει κατ΄ιδίαν εις αυτοκριτικήν επιδιώκων να εντοπίση την θέσιν του εντός της δραματικής καταστάσεως, εις ην είχε περιέλθη η Πατρίς. Και ενώ ουδεμίαν ανάμιξιν του ενετόπιζεν εις τα γεγονότα της Κύπρου, ανεζήτει να εντοπίση την εποχήν καθ΄ήν θα έδει ενδεχομένως να είχεν υποβάλει την παραίτησίν του εκ της θέσεως του Αρχηγού Αεροπορίας (απόφασιν εις ήν επανειλημμένως είχε καταλήξει, προ των γεγονότων, λόγω ουσιαστικής παρεμποδίσεως του εκ της προσφοράς, θετικών ίσως υπηρεσιών προς την Πατρίδα, πέραν των εις τον χώρον της Αεροπορίας υπ΄αυτού προσφερομένων), να προσδιορίση δε εάν και κατά πόσον μία τοιαύτη εκ μέρους του ενέργεια θα ήτο πράγματι η επιβεβλημένη. Συντόμως εν τούτοις, ο υποφαινόμενος κατέληξεν εις το συμπαίρασμα ότι ορθώς έπραξεν μη υλοποιήσας την περί παραιτήσεως απόφασίν του, διότι μία τοιαύτη εκ μέρους του ενέργεια προσελάμβανεν εις την συνείδησιν του, διαστάσεις εγκαταλείψεως «αποστολής εμπεπιστευμένης εις αυτόν υπό της Πατρίδος» και ουχί θέσεως προσφερεθίσης εις αυτόν υπό ατόμων και αρνήσεως δικαιώσεώς των υπ΄αυτής εναποτεθεισών εις το αξίωμά του προσδοκιών. Τέλος ανελογίσθη την υπεράνθρωπον τω όντι προσπάθειαν εις ήν ωδήγησεν ο ίδιος την Ελληνικήν Αεροπορίαν, προσπάθειαν ήτις απέδωσε μέχρι της στιγμής εκείνης καρπούς πέραν πάσης προσδοκίας, προσπάθειαν ήτις κατέστησεν την Ελληνικήν Αεροπορίαν καθ΄όλα έτοιμην να ανταποκριθή ανά πάσαν στιγμήν εις το κέλευσμα του καθήκοντος, και έκρινεν και διά τον λόγον τούτον την παραμονήν του, εκ των πραγμάτων επιβεβλημένην. Η θέσις του επομένως ήτο συγκεκριμένη, ήτο θέσις υπέρτατης έναντι της Πατρίδος ευθύνης, ιδιαιτέρως εις τας δυσχερείς ταύτας δι΄αυτήν στιγμάς». Συνεχίζεται….
Ο Αντιπτέραρχος (Ι) Παπανικολάου Αλέξανδρος, γεννήθηκε στα Καστέλλια Ν. Φωκίδος το έτος 1927. Εισήχθη στην Σχολή Αεροπορίας, τμήμα Ιπταμένων το έτος 1947 και ονομάσθηκε Ανθυποσμηναγός το 1949. Για τις εξαίρετες υπηρεσίες του τιμήθηκε με όλα τα μετάλλια. Από 5-7-1971 έως 25-7-1973 υπηρέτησε ως Αρχηγός ΑΤΑ και από 25-11-1973 έως 23-1-1975 ως Αρχηγός ΓΕΑ.