του κ. Ράγγου Γεώργιου-Σμχου (ΕΕΚ-ΤΥΑ)ε.α.
Καταγωγή/Εκπαίδευση
Ο Μουσταφά Κεμάλ γεννήθηκε στην τότε Τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη το 1880 ή 1881. Ο πατέρας του, Αλή Ριζά, ήταν υπάλληλος σε ένα θρησκευτικό ίδρυμα και αργότερα εργάστηκε ως τελωνιακός. Η Ζουμπειντέ, η μητέρα του Κεμάλ, ήταν αγράμματη και κατά είκοσι χρόνια μικρότερη του συζύγου της. Στα δώδεκά του χρόνια και παρά τις αντιρρήσεις της μητέρας του, εισήχθη στην κατώτερη στρατιωτική σχολή της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια φοίτησε στη στρατιωτική σχολή του Μαυροβουνίου για να καταλήξει το 1899 στην Αυτοκρατορική σχολή της Κωνσταντινούπολης από την οποία εξήλθε το 1904 με το βαθμό του λοχαγού. Αποφοίτησε πέμπτος ανάμεσα σε 43 σπουδαστές.
Η Πολιτικοστρατιωτική Κατάσταση της Εποχής
Κατά το 1912 ο στρατός που υπηρετούσε ο Κεμάλ είχε να αντιμετωπίσει την καταστροφική περίοδο του Οθωμανικού κράτους. Στις 8 Οκτωβρίου, οι στρατοί του Μαυροβουνίου, της Σερβίας, της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, άρχισαν συντονισμένη επίθεση κατά μήκος των Μακεδονικών συνόρων με αποτέλεσμα την υποχώρηση του Οθωμανικού στρατού.
Το 1914, κατά τον πόλεμο μεταξύ της Αυστροουγγαρίας και της Σερβίας, η Οθωμανική Αυτοκρατορία συμμάχησε με τη Γερμανία, προσδένοντας την Κωνσταντινούπολη στο άρμα των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Βουλγαρία) εναντίων της Αντάντ “Entente”(Συμφωνία) (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία και ΗΠΑ). Με την Αντάντ συμμάχησε και η Ελλάδα.
Το 1918, οι δυνάμεις της Αντάντ, αφού νίκησαν τις Κεντρικές Δυνάμεις, επέβαλαν στους Οθωμανούς τη συνθήκη του Μούδρου. Η Συνθήκη Ανακωχής του Μούδρου υπεγράφη στο Αγγλικό πολεμικό «Αγαμέμνων» έξω από τη Λήμνο μεταξύ του Άγγλου Ναυάρχου Κάλθορπ (πράγμα που δεν άρεσε στους άλλους Συμμάχους) και εκπροσώπων του Σουλτάνου. Η συνθήκη αυτή προέβλεπε την εκδίωξη των Γερμανών και την παράδοση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που διαμοιράστηκε ανάμεσα στη Γαλλία, Βρετανία Ιταλία και Ελλάδα. Τη συνθήκη του Μούδρου απέρριψε ο Κεμάλ ως ταπεινωτική για το έθνος του.
Το 1919, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η κυβέρνησή του διέταξαν τη απόβαση των Ελληνικών Στρατευμάτων στη Μικρά Ασία. Οι επιτυχίες του εκστρατευτικού Σώματος δεν ήταν συνακόλουθες με το πολιτικό κλήμα της εποχής καθώς επήλθε ο εθνικός διχασμός ανάμεσα στους Βενιζελικούς και τους Αντιβενιζελικούς που υπόσχονταν την επιστροφή των στρατιωτών που βρίσκονταν στα όπλα από το 1912. Στις εκλογές που μεσολάβησαν οι Βενιζελικοί ηττηθήκαν χάρις και στο εκλογικό σύστημα. Ο Βενιζέλος δεν εκλέχτηκε καν βουλευτής και έφυγε για το Παρίσι.
Στις 10 Αυγούστου 1920 υπεγράφη στην πόλη Sevres της Γαλλίας η συνθήκη των Σεβρών φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές Δυνάμεις τις σχετιζόμενες με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. ‘Έγινε αποδεκτή από τον Σουλτάνο Μεχμέτ Στ, ο οποίος προσπαθούσε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορρίφθηκε από το ανεξάρτητο κίνημα των Νεότουρκων υπό την ηγεσία του Κεμάλ. Σύμφωνα με τη συνθήκη, Οι χώρες της Μέσης Ανατολής περιέρχονταν υπό την κηδεμονία των αγγλογάλλων και η Ανατολία στη σφαίρα επιρροής της Ιταλίας. Στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος και η Ανατολική Θράκη. Η Σμύρνη ετίθετο υπό την ονομαστή επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή και θα μπορούσε να προσεταιριστεί στην Ελλάδα μετα από δημοψήφισμα σε πέντε χρόνια.
Τα οικονομική των Συμμαχικών Δυνάμεων και οι μεταξύ τους διαφωνίες, δεν τους επέτρεψαν να παραμείνουν για πολύ καιρό στην Ανατολία και ενώ ο Ελληνικός Στρατός προχωρούσε ακάθεκτα στα βάθη της Ανατολίας απειλώντας ακόμη και την Άγκυρα, οι σύμμαχοι άρχισαν σταδιακά να αποχωρούν. Τον χειμώνα του 1920, ο Γαλλικός έλεγχος άρχισε να μειώνεται στις περιοχές τα Νότιας Ανατολίας διατηρώντας μόνο τη Συρία, ενώ τα ενδιαφέροντα των Βρετανών περιορίστηκαν στα πετρέλαια του Ιράκ. Ο Λένιν είχε ήδη παραιτηθεί από οποιαδήποτε αξίωση κατά της Οθωμανικής επικράτειας αφήνοντας την Αρμενία στο έλεος των Τούρκων. Τα Ιταλικά στρατεύματα εγκατέλειψαν την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ανατολίας. Σταδιακά, ο Κεμάλ κατάφερε να προσεταιριστεί τις Μεγάλες Δυνάμεις. Η Σοβιετική Ένωση προσέφερε στην Άγκυρα βοήθεια 6 εκατομμυρίων ρουβλίων.
Ο Ελληνικός στρατός επιχείρησε την εκστρατεία του Σαγγαρίου τον Αύγουστο του 1921 αλλά ανακόπηκε από τους Τούρκους. Οι μεγάλες Δυνάμεις με τηλεγραφήματα συνέχαιραν τον Κεμάλ για τη νίκη του. Στις 13 Αυγούστου ο Τουρκικός στρατός επιτέθηκε στη γραμμή Αφιόν Καραχισάρ αιφνιδιάζοντας τον Ελληνικό Στρατό και γρήγορα κατάφερε να τον διασπάσει και να τον τρέψει σε φυγή.
Στις 27 Αυγούστου 1922 και αφού οι Ιταλοί είχαν εγκαταλείψει την Έφεσο, ο Τουρκικός στρατός υπό την ηγεσία του Κεμάλ κατέλαβε τη Σμύρνη σφάζοντας τον Ελληνικό και Αρμενικό πληθυσμό και πυρπολώντας τις συνοικίες τους.
Η Σταδιοδρομία του Κεμάλ
Το 1905 διορίστηκε υπαρχηγός του επιτελείου της Ακαδημίας της Κωνσταντινούπολης αλλά θεωρήθηκε αντικαθεστωτικός με αποτέλεσμα να φυλακιστεί για λίγους μήνες και έπειτα να σταλεί στη Δαμασκό. Θεωρείται ότι ο Κεμάλ δεν έλαβε μέρος στο κίνημα των Νεότουρκων. Κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, δυνάμεις της Αντάντ εισχώρησαν στον κόλπο της Καλλίπολης, στην είσοδο των Δαρδανελίων προκειμένου να καταλάβουν την Οθωμανική πρωτεύουσα. Οι οθωμανικές δυνάμεις με επικεφαλής τον Γερμανό στρατηγό Φον Σάντερς επιτέθηκαν στις Αυστραλιανές δυνάμεις της Αντάντ. Υπό την ηγεσία του Κεμάλ, οι Οθωμανοί επιτέθηκαν με σφοδρότητα και ανάγκασαν τους Αυστραλούς σε υποχώρηση. Ο ίδιος ο Κεμάλ τραυματίστηκε από θραύσμα οβίδας, ελαφρά χάρις στο ρολόι που φορούσε στη στολή του. Για τη νίκη που κατήγαγε στη μάχη ο Κεμάλ έλαβε μετάλλιο και η φήμη του ως διοικητή ενισχύθηκε καθώς οι μάχες συνεχίζονταν κατά μήκος των γραμμών του πολέμου τον Μάιο και Ιούνιο.
Το 1911 στάλθηκε στη Λιβύη για να οργανώσει την αντίσταση κατά των Ιταλών όπου διακρίθηκε χωρίς όμως να απομακρυνθούν οι Ιταλοί.
Το 1917, ως διοικητής του Αυτοκρατορικού Σώματος, νίκησε τους ήδη ανοργάνωτους από την Οκτωβριανή επανάσταση Ρώσους στο μέτωπο του Καυκάσου. Στη συνέχεια μετατέθηκε στο έβδομο Σώμα Στρατού στην Παλαιστίνη και στη Συρία και οργάνωσε εθνικιστικές ομάδες στις οποίες μετείχαν πολλοί που είχαν παραγκωνιστεί από τον Σουλτάνο. Ύστερα διορίστηκε ως στρατιωτικός επιθεωρητής των Ανατολικών επαρχιών όπου μαζί με άλλους Αξιωματικούς υπέγραψε μυστικό πρωτόκολλο με το οποίο δήλωναν την αντίθεσή τους προς τη φίλα προσκείμενη προς την Αντάντ Τουρκική Κυβέρνηση.
Η Συνωμοτική Δράση του Κεμάλ
Η συνωμοτική δράση του Κεμάλ άρχισε το 1905 όταν ίδρυσε με άλλους την οργάνωση «Πατρίδα και Ελευθερία» η οποία δεν ευδοκίμησε. Αντίθετα, μια άλλη οργάνωση η «Επιτροπή ’Ένωση και Πρόοδος» ΕΕΠ, στην οποία εντάχτηκε ο Κεμάλ, συγκέντρωσε όλη την αφρόκρεμα της Τουρκικής ελίτ στην οποία πρωτοστάτησε ο Εμβέρ ένας άλλος αξιωματικός πολιτικός αντίπαλος του Κεμάλ. Η ΕΕΠ κατάφερε να εκβιάσει τον σουλτάνο Αβδουλχαμίτ να επαναφέρει το σύνταγμα που είχε καταργήσει. Η ΕΕΠ κατάφερε να εκτοπίσει τον σουλτάνο και να αναλάβει τη διοίκηση της παραπαίουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η τριανδρία, Εμβέρ πασάς, Ταλαάτ πασάς και Τζεμάλ πασάς είναι οι ηγέτες που συντάχτηκαν με τους Γερμανούς κατά της Αντάντ και που διέταξαν την σφαγή των Αρμενίων και των Ελλήνων καθώς και των άλλων αλλοθρήσκων λαών.
Ο Κεμάλ, παρότι πολιτικός αντίπαλος της τριανδρίας, δεν εξαιρείται της σφαγής καθώς τον βλέπουμε να εποπτεύει της εξόδου των Αρμενίων από την περιοχή της Ανατολικής Τουρκίας προς τις περιοχές της Συρίας και της Μεσοποταμίας. Επίσης τον βλέπουμε να ηγείται της εξαφάνισης των Ελλήνων χριστιανών και του απαγχονισμού του Πατριάρχη Χρυσοστόμου ενώ τα Ελληνικά στρατεύματα είχαν ήδη αποχωρήσει από τη Μικρά Ασία.
Μετά τη συνθήκη ανακωχής του Μούδρου και αφού διορίστηκε στρατιωτικός επιθεωρητής των Ανατολικών επαρχιών, ο Κεμάλ μαζί με άλλους Αξιωματικούς, υπέγραψε μυστικό πρωτόκολλο με το οποίο δήλωναν την αντίθεσή τους με τη φίλα προσκείμενη προς τη Αντάντ Τουρκική κυβέρνηση.
Κατόπιν, ο Κεμάλ συγκάλεσε δύο εθνικά συνέδρια στο Ερζερούμ και στη Σεβάστεια. Στο δεύτερο, εκλέχτηκε πρόεδρος της εταιρείας για την προάσπιση των Εθνικών Δικαιωμάτων των Ανατολικών Επαρχιών. Ασκώντας πίεση στον Σουλτάνο, απαίτησε την απόρριψη των συμμαχικών όρων ειρήνης. Παράλληλα, ξεκίνησε η δεύτερη φάση των διώξεων του Ελληνισμού από τις Οθωμανικές Επαρχίες. Στις 23 Απριλίου 1920 ο Κεμάλ εγκαταστάθηκε στην Άγκυρα και έχοντας καταδικαστεί από τον Σουλτάνο σε θάνατο, συγκάλεσε τη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση η οποία εξέλεξε προσωρινή κυβέρνηση με πρόεδρο τον ίδιο ενώ του ανατέθηκε παράλληλα η ηγεσία του στρατού.
Στις 17 Νοεμβρίου 1922 ο Σουλτάνος Μωάμεθ Στ. εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και στις 29 Οκτωβρίου ο Κεμάλ ορκίστηκε πρώτος πρόεδρος της Τουρκίας.
Οι Μεταρρυθμίσεις
Οι μεταρρυθμίσεις του είχαν σκοπό να μετατρέψουν την Τουρκία σε σύγχρονη Ευρωπαϊκή χώρα. Απαγόρευσε την πολυγαμία, τον φερετζέ και το φέσι και το 1928 επέβαλε το λατινικό αλφάβητο.Το1936 η Τουρκία πέτυχε τη Συνθήκη του Μοντρέ ανακτώντας τον έλεγχο των στενών. Με την ίδια συνθήκη έπαυσε και η αποστρατιωτικοποίηση της Λήμνου. Ο Κεμάλ απεβίωσε το 1938 από κύρωση του ήπατος. Το σπίτι που γεννήθηκε δωρήθηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης το 1935 και έκτοτε φιλοξενεί το Μουσείο Ατατούρκ. Ο Κεμάλ άσκησε δικτατορική πολιτική και δεν αποδεχόταν τις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η αδυναμία του να δεχτεί κριτική από την αντιπολίτευση τον οδήγησε στην εξόντωση πολλών συμπατριωτών του.
Η Ανθρώπινη Υπόσταση του Κεμάλ
Οι ταραχώδεις σχέσεις του με διάφορες γυναίκες αλλά και η αγάπη του για το ποτό συχνά τον καθιστούσαν αντικείμενο αρνητικού σχολιασμού. Παντρεύτηκε μια φορά το 1923 τη Λατιφέ, κόρη εξέχοντος εμπόρου από τη Σμύρνη γλωσσομαθή και με Ευρωπαϊκή μόρφωση. Ο γάμος τους κράτησε μόλις δύο χρόνια επειδή η Λατιφέ παρενέβαινε στις εξωσυζυγικές σχέσεις του. Επιπλέον, ο Κεμάλ πριν από το γάμο του, διατηρούσε σχέσεις και με την Φικριγιέ, κόρη του αδελφού του πατριού του, που ήταν εγκατεστημένη στην κατοικία του. Το 1921 η Φικριγιέ αρρώστησε από φυματίωση και μετέβη στην Ελβετία για θεραπεία. Όταν έμαθε για το γάμο του, η Φικριγιέ επέστρεψε στην Άγκυρα και προσπάθησε να εισέλθει στο αρχοντικό αλλά εμποδίστηκε. Κατά την έξοδο έβγαλε ένα περίστροφο που κρατούσε στην τσάντα της και αυτοκτόνησε. Ο θάνατος της συντρόφου του Κεμάλ ήταν μια ακόμη αιτία της διάλυσης του γάμου του.
Ο Εκτουρκισμός της Οθωμανικής Ανατολίας
Η οικοδόμηση μιάς ομοιόμορφης Τουρκικής χώρας ήταν σφοδρή επιδίωξη των Νεότουρκων και του Κεμάλ. Αυτό επετεύχθη με τον αφανισμό των Ελλήνων χριστιανών και των Αρμενίων. Η Τουρκοποίηση επετεύχθη με τεράστιες επιπλοκές καθώς χάθηκαν αμέτρητοι επαγγελματίες και ειδικευμένοι εργάτες αφήνοντας δυσαναπλήρωτα κενά.
Για τον εκτουρκισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο Κεμάλ ίδρυσε τον Ιστορικό Σύλλογο Τουρκικής Γλώσσας. Σύμφωνα με αυτόν: η ανθρωπότητα πρωτοεμφανίστηκε στις στέπες της Ευρασίας. Η πρώτη γλώσσα που μιλούσαν οι λαοί ήταν η Τουρκική. Κάθε ένας από τους μεγάλους πολιτισμούς διέθετε Τουρκική καταγωγή και κάθε καινοτομία αποτελούσε Τουρκική εφευρετικότητα. Η απύθμενη αυτή Τουρκική θεωρία δεν έπειθε ούτε τους ίδιους πέρα από τον κύκλο των υποστηρικτών του. Ο Ρετζέπ Πεκτέρ ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος αντιπάλου κόμματος έγγραψε ότι «οι ψευδείς αυτές αντιλήψεις αποτελούν κληρονομιά ενός απολυταρχικού καθεστώτος και προϊόν μακρόχρονης ιστορικής καταπίεσης» ο ίδιος ο Κεμάλ έγραφε: “o Xίτλερ ήταν σωστός που έλεγε ότι οι Γερμανοί ανήκουν στους Γερμανούς”.
Συμπεράσματα
Υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που πιστεύουν ότι ό Κεμάλ υπήρξε οραματιστής και πατριώτης. Για πολλούς όμως, είναι δύσκολο να αγνοηθεί η σκληρότητα με την οποία ο ίδιος και η κυβέρνησή του κατέστειλαν τους Κούρδους, τους Αρμένιους και τους Έλληνες και αναρωτιέται κανείς αν ήταν οραματιστής ή τέρας.
Η περιγραφή των ανωτέρω γεγονότων, αποσκοπεί στο να δοθεί κάποια απάντηση στο τραγικό ερώτημα που στοιχειώνει κάθε Έλληνα, κατά πόσον δηλαδή, θα μπορούσε να αποτραπεί η Μικρασιατική Καταστροφή.
Θα πρέπει να έχουμε κατά νουν ότι η Επανάσταση απελευθέρωσε σταδιακά την Πελοπόννησο, τη Στερεά, την Θεσσαλία την Κρήτη την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θράκη και τα Νησιά. Από τη συμμετοχή μας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και τη θέση μας στην πλευρά των νικητών της Αντάντ, μας παραχωρήθηκαν οι χαμένες πατρίδες και θα ήταν παράλογο να τις αρνηθούμε. Η εγκατάλειψη των Οθωμανικών εδαφών από τους Συμμάχους και, ας μην ξεχνάμε, η επανάσταση των Μπολσεβίκων που συνετέλεσε στην αποχώρησή τους από την Αρμενία άλλαξαν δραστικά το πολεμικό μέτωπο. Συμπερασματικά, ήταν ορθή η απόφαση της Ελλάδας να διεκδικήσει τις χαμένες πατρίδες. Ο διχασμός και η εγκατάλειψη από τους συμμάχους, μας οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή.