Από τον Απτχο (Ι) ε.α. Κώστα Τζαβέλλα
Υπάρχει κάτι σπουδαιότερο από το διαβάζεις, για πρώτη φορά, ιστορικά στοιχεία τα οποία αναφέρονται την ίδια μέρα πριν από 50 χρόνια;
Από την οικογένεια ενός μεγάλου μαχητή της Αεροπορίας, του Αλέξανδρου Παπανικολάου, που διετέλεσε Αρχηγός ΑΤΑ, την περίοδο από 5-7-1971 έως 25-11-1973 και Αρχηγός ΓΕΑ από 25-11-1973 έως 23-1-1975, μου δόθηκε η ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ Έκθεσή του. Πιθανόν στο παρελθόν να είχαν βγει, στα μέσα ενημέρωσης, κάποια από τα αναφερόμενα στην έκθεση.
Η έκθεση έχει τον τίτλο «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 25 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1973 – 24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974».
Επειδή οι μέρες του Ιουλίου που ζούμε φέρνουν στην μνήμη μας τα γεγονότα στην Κύπρο μας, πριν ακριβώς 50 χρόνια, επιλέχθηκαν οι ημερομηνίες 20, 21, 22, 23, 24 Ιουλίου, για τις οποίες η Έκθεση του Αρχηγού Α. Παπανικολάου αναφέρεται με λεπτομέρειες για τα γεγονότα όπως τα έζησε αυτός. Αντίστοιχα θα αναφερθούμε τις επόμενες ημέρες.
Η έκθεση «Υπεβλήθη εις τον πρόεδρον της κυβερνήσεως κ. Κων. Καραμανλήν και τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας κ. Ευάγ. Αβέρωφ την 20ην Σεπτεμβρίου 1974».
«Και την 12η Ιανουαρίου 1982 εις τον Πρωθυπουργόν και Υπ. Εθ. Αμύνης κ. Ανδρέα Παπανδρέου διά του Α/ΓΕΑ Αντιπτεράρχου κ. Ν. Κουρή».
23-24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974 – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ
«Την πρωίαν της Τρίτης, 23ης Ιουλίου, περί ώραν 08:00 άπαντες οι Αρχηγοί συγκεντρώθησαν εκ νέου εις το γραφείον του Στρατηγού Μπονάνου. Μετά σύντομον ανασκόπησιν της καταστάσεως, ο Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων ανεχώρησεν διά το Γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας, εζήτησεν δε όπως οι Αρχηγοί των Κλάδων αναμείνουν τηλεφωνικήν αυτού ειδοποίησιν ίνα μεταβούν και εκείνοι εκεί. Πράγματι περί ώραν 09:15 άπαντες ευρίσκοντο εις το Γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας. Κατά την επακολουθήσασαν συζήτησιν, και ενώ είχον ανταλλαγή ωρισμένοι αόριστοι απόψεις χωρίς να έχη προταθή παρ’ ουδενός τι το συγκεκριμένον, εισήλθεν εις το γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης και εκάθησεν εις το αριστερόν του υποφαινόμενου. Και πάλιν εσυνεχίσθη επ΄ολίγον η αποφυγή υφ’ απάντων διατυπώσεως συγκεκριμένης τινός προτάσεως, ότε ο υποφαινόμενος υπό το κράτος εντόνου εξάρσεως και εν απολύτω πεποιθήσει ότι εξεπλήρουν Εθνικό χρέος εστράφη προς τον Ταξίαρχον Ιωαννίδην και εν πλήρει πνευματική διαυγεία είπεν εις αυτόν:
«Κύριε Ταξίαρχε, σας εγνώρισα δια πρώτην φοράν κατά την 28ην Νοεμβρίου 1973. Έλαβον μέρος εις την μεταβολήν δια το καλόν της Πατρίδος. Δεν είμαι εις θέσιν να εκτιμήσω τι καλόν επράξατε δι αυτόν τον τόπον, πρέπει όμως να παραδεχθείτε ότι επράξατε και κακόν. Έχετε κάνει λάθος εκτιμήσεως και κατ’ αυτήν την στιγμήν η Πατρίς ευρίσκεται εις τραγικήν θέσιν. Λέγων όλα αυτά, γνωρίζω ότι είναι δυνατόν να σας προκαλέσω να σύρετε το περίστροφόν σας και να με φονεύσετε. Όμως εν ονόματι των παιδιών μου, και εννοώ κυρίως τα παιδιά μου που είναι κατά την στιγμήν αυτήν δεμένα μέσα στα αεροπλάνα, και εν ονόματι όλων των στρατευμένων παιδιών μας και ολοκλήρου της Πατρίδος, σας παρακαλώ να μας αφήσετε ησύχους να ίδωμεν πώς να εξέλθωμεν από το αδιέξοδον και να προλάβωμεν μεγαλύτερα δεινά. Σας παρακαλούμεν όλοι να μας αφήσετε».
«Ευθύς ώρα το πέρατι των λόγων του υποφαινόμενου, ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης ηγέρθη, εφόρεσεν το πηλίκιον του και στραφείς προς τον υποφαινόμενον είπεν: «Δε γνωρίζει καλά ποιος είμαι ο κ. Αρχηγός της Αεροπορίας, αλλά αφού βλέπω ότι όλοι σας συμφωνείτε, δεν έχω θέσιν ανάμεσα σας και φεύγω».
Ενώ εξήρχετο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας του είπεν: «Στάσου, πρέπει να βοηθήσεις». Και εκείνος απήντησεν: «Καλά. Δε θα αντιδράσω».
Τότε ο υποφαινόμενος παρενέβη και πάλιν προσθέσας: «Κύριε Ταξίαρχε, πρέπει να διατάξετε τους ανθρώπους σας να πειθαρχήσουν εις ότι αποφασίσωμεν».
Επ΄αυτού ανέμεναν άπαντες, και αυτός, προ της έδρας της εξόδου, απήντησεν:
«Καλώς, θα πράξω τούτο». Και χαιρετήσας στρατιωτικώς ανεχώρησεν.
Ακολούθως άπαντες συνεφώνησαν ότι έπρεπε να αιτηθεί η βοήθεια των Πολιτικών προσωπικοτήτων, τους οποίους ανέλαβον να καλέσει δια την 14:00 ώραν ο Διευθυντής του γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Κατά την διάρκειαν της φάσεως ταύτης της συζητήσεως ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εδήλωσεν ότι επιθυμεί να παραιτηθή ώστε να διευκολύνει την κατάστασιν. Διάθεσιν παραιτήσεως εξεδήλωσεν και ο Αρχηγός του Στρατού και μάλιστα μετ’ ιδιαιτέρας επιμονής. Υπό των υπολοίπων, όμως, ελέχθη εις αυτούς ότι η στιγμή δεν ήτο κατάλληλος δια τοιαύτας ενεργείας, ούτε διά καταλογισμόν ευθυνών. Ετονίσθη δε εις αυτούς ότι άπαντες ανεξαιρέτως έχουν ευθύνην έναντι της Πατρίδος, και ότι παρίστατο ανάγκη να παραμείνουν εις τας θέσεις των, τουλάχιστον, μέχρις ότου εξήρχετο η χώρα εκ του αδιεξόδου.
Αύτη ήτο και η κατάληξις της συσκέψεως, μετά την οποίαν, ενώ οι Αρχηγοί μετέβησαν εις τα Αρχηγεία τους δια να προετοιμάσουν τους Αξιωματικούς ταύτων και τους Διοικητάς των Μεγάλων Μονάδων των τριών Κλάδων επί της επικειμένης μεταβολής, μερίμνη του γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας προσεκαλούντο αι πολιτικαί προσωπικότητες δια την 14:00 ώραν».
ΣΥΝΑΝΤΗΣΙΣ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΩΝ
«Οι Αρχηγοί επέστρεψαν εις το Γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά την προκαθωρισθείσαν ώραν, μετά δε ολιγόλεπτον επαφήν του Στρατηγού Γκιζίκη μετά των πολιτικών προσωπικοτήτων, εκλήθησαν εις μετ΄αυτών σύσκεψιν. Κατά την σύσκεψιν ταύτην εκτός των Αρχηγών και του Προέδρου της Δημοκρατίας, παρέστησαν οι κ.κ Αθανασιάδης – Νόβας, Κανελλόπουλος, Στεφανόπουλος, Μαρκεζίνης, Μαύρος, Αβέρωφ, Ζολώτας, Γαρουφαλιάς, ως και ο Διευθυντής Γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας Συνταγματάρχης Μπραβάκος. Ατυχώς ουδείς ετήρει πρακτικά, πλην ωρισμένων εκ των πολιτικών ανδρών, οίτινες ετήουν σποραδικάς σημειώσεις, και του υποφαινόμενου όστις ετήρει μάλλον λεπτομερείς τοιαύτας. Έν αρχή, ο στρατηγός Γκιζίκης επανέλαβεν την πρόθεσιν των Ενόπλων Δυνάμεων όπως παραδώσουν την διακυβέρνησιν της Χώρας, της οποίας ήσαν αι εγγυήτριαι, εις τους πολιτικούς άνδρας, αποσυρόμενοι εις τα κύρια αυτών καθήκοντα. Ούτως επανέλαβεν, ωσαύτως, την επιθυμίαν του όπως παραιτηθή, και ηττήσατο παρά των πολιτικών ανδρών όπως σχηματίσουν Κυβέρνησιν και αναλάβουν ούτοι την ευθύνην της πορείας της Χώρας».
«Ακολούθως, πρωτοστατούντος του κ. Αβέρωφ, όστις υπήρξεν ιδιαιτέρως κατηγορηματικός, ωμίλησαν ο εις μετά τον άλλον οι πολιτικοί άνδρες, αιτήσαντες όπως ενημερωθούν περί της εν προκειμένω θέσεως του Ταξιάρχου Ιωαννίδη, ως και εί του κατά πόσον οι Αρχηγοί ηδύναντο να εγγυηθούν περί της πειθαρχίας των Κλάδων εις τας εντολάς των. Υπό του Προέδρου της Δημοκρατίας εδηλώθη εις τους πολιτικούς άνδρας ότι ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης δεν θα αναμιχθή. Υφ΄εκάστου δε των Αρχηγών, ότι οι Κλάδοι τελούν υπό τον απόλυτον αυτών έλεγχον. Τελευταίος ομίλησεν ο υποφαινόμενος, όστις μετά την δήλωσιν του περί απολύτου πειθαρχίας και υπακοής της Αεροπορίας, προσέθεσεν:
«Κύριοι, επειδή συμβαίνει να είμαι νεότερος εις ηλικίαν εις την σύσκεψιν ταύτην, θα παρεκάλουν να μοι επιτρέψητε να ομιλήσω ολίγον περισσότερον. Έζησα και εγώ την αταξίαν της Χώρας μας κατά τα τελευταία έτη. Θα ήθελα όμως να επισημάνω ότι τα σφάλματα δεν αρχίζουν από την 21ην Απριλίου1967. Υπήρξεν η προ της ημέρας εκείνης περίοδος η οποία επέτρεψεν την δημιουργίαν της 21ης Απριλίοιυ. Συνεπώς, ουδείς δύναται να εντοπίση από πότε αρχίζουν τα σφάλματα μας. Θα έλεγα ότι αρχίζουν εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, από τότε που υπάρχουν Έλληνες. Ενώ δε ημείς δηλούμεν και υποσχόμεθα ότι θα πειθαρχήσουν οι Κλάδοι μας, θα πρέπει και υμείς, πριν εγερθήτε από αυτό το τραπέζι, πριν εξέλθητε από αυτήν την πόρτα, να υποσχεθήτε ότι θα πράξητε ότι επιβάλλεται δια την Πατρίδα, ώστε να προχωρήσεις εις ορθήν πορείαν και ότι δεν θα επιτρέψητε ποτέ να υπάρξη πάλι μια 21η Απριλίου. Ο παρακαθήμενος του υποφαινομένου κ. Αθανασόπουλος-Νόβας ανεφώνησεν εις το σημείον τούτο: «Πέστα παιδάκι μου. Έτσι είναι. Μυαλό δε βάζουμε».
«Μετά ταύτα επικολούθησεν συζήτησις καθ΄ ήν προετάθη ως λύσις ο σχηματισμός Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος, τη συμμετοχή είτε απόντων, είτε μέρους των παρισταμένων πολιτικών ανδρών, άπαντες δε ενεφανίζοντο μάλλον αποδεχομένοι μιαν Κυβέρνησιν των κ.κ. Κανελλόπουλου- Μαύρου, τη εξαιρέσει του κ. Αβέρωφ, όστις ευθύς αμέσως έθεσεν επί τάπητος την λύσιν Καραμανλή ως μοναδικήν διέξοδον.
Συγκεκριμένως, ο κ. Αβέρωφ είπεν ότι παρά την εκτίμησιν ήν τρέφει προς τους προαναφερθέντας, δια μιας λύσεως Καραμανλή θα αντιμετωπίζετο αποτελεσματικότερον το Εθνικόν μας θέμα, λόγω του κύρους και της προϊστορίας του ανδρός. Κατέληξεν δε δηλώσας ότι, ως πιστεύει, ο κ. Καραμανλής θα εδέχετο να αναλάβη την ιστορικήν ευθύνην της διακυβερνήσεως της Χώρας εις τοιαύτας δύσκολους στιγμάς. Ο Στρατηγός Γκιζίκης απήντησεν εις τον κ. Αβέρωφ ότι δεν έχει αντίρρησιν, πλην η κατάστασις είναι εξαιρετικώς επείγουσα. Ο κ. Καραμανλής απουσιάζει. Η Χώρα στερείται Κυβερνήσεως από της πρωϊας. Δεν γνωρίζομεν εάν ο κ. Καραμανλής επιθυμή να αναλάβη την Κυβέρνησιν. Πως θα επιστρέψη;
Κατά την φάσιν ταύτην των συζητήσεων, δεν ήλλαξεν η αρχική άποψις της λύσεως Κανελλόπουλου-Μαύρου, περί ώραν δε 17.00, οι πολιτικοί άνδρες ανεχώρησαν δια την διενέργειαν ιδιαιτέρων συνομιλιών.
Ο κ, Αβέρωφ, όμως επανήλθεν αμέσως εις το Γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας και επέμεινεν και πάλιν επί της λύσεως Καραμανλή. Του εζητήθη τότε υπό του Προέδρου της Δημοκρατίας και των Αρχηγών, να τηλεφωνήση εις τον κ. Καραμανλή. Τούτο εγένετο αμέσως εκ του γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο κ. Καραμανλής δεν ανευρέθη εις την οικίαν του, ευρέθη όμως εις ετέραν οικίαν. Μετά τας πρώτας εξηγήσεις του κ. Αβέρωφ, του ωμίλησεν από του τηλεφώνου ο Στρατηγός Γκιζίκης, όστις και του ανέπτυξεν την κατάστασιν και το επιβεβλημένον της επιστροφής του.
Εις το σημείον εκείνο ο υποφαινόμενος αντελήφθη ότι κ. Καραμανλής διετήρει ενδοιασμούς ως προς τον τρόπον της επιστροφής του. Τότε εζήτησεν το τηλέφωνον παρά του Στρατηγού Γκιζίκη και ομιλών δια δυνατής φωνής, εις τον κ. Καραμανλήν, είπεν:
«Κύριε Πρόεδρε, σας ομιλεί ο Αρχηγός της Αεροπορίας, Αντιπτέραρχος Παπανικολάου. Σας παρακαλώ και εγώ. Είναι ανάγκη να επιστρέψητε απόψε εις την Πατρίδα δια να βοηθήσητε».
Επειδή ο κ. Καραμανλής διετήρει ακόμη ενδοιασμούς, ύψωσεν περισσότερον τον τόνον της φωνής του και επέμεινεν εις την άμεσον επιστροφήν του.
Ο κ. Καραμανλής είπεν τότε: «Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα. Πώς να έλθω αυτήν την ώραν;»
Ο υποφαινόμενος όμως εσυνέχισεν:
«Πρέπει να έλθετε. Μόλις κλείσετε το τηλέφωνον, θα τηλεφωνήσετε εις τον Έλληνα Πρέσβυν, και θα γνωρίσετε εις αυτόν το σημείον εις το οποίον θα ευρίσκεσθε. Μετά μίαν ώραν, αφού θα έχετε ετοιμάσει την βαλίτσα σας, θα έλθη να σας πάρη αυτοκίνητον δια να σας μεταφέρη εις το αεροδρόμιον. Όλα τα άλλα θα τα ρυθμίσω μετά της Πρεσβείας, η οποία θα υπενοικιάσει αεροσκάφος δια να σας φέρει απόψε εδώ».
Τελικώς ο κ. Καραμανλής εδέχθη. Μετά το πέρας της συνομιλίας του μετά του κ. Καραμανλή, ο υποφαινόμενος εκάλεσεν τον Πρέσβυν κ. Καβαλιεράτον, εις Παρισίους, και του έδωσεν οδηγίας. Του εζήτησεν να προβή εις υπενοικίασιν αεροσκάφους της AIRFRANCE, να αιτήσει παρά του πληρώματος όπως καταβάλη πάσαν προσπάθειαν ώστε η πτήσις δι’ Αθήνας να εκτελεσθή μετά της μεγαλυτέρας δυνατής ταχύτητος, να αναμένη δε τηλεφώνημα του κ. Καραμανλή.
Τελικώς, ως γνωστόν, ο κ. Καραμανλής έφθασεν ενταύθα δι΄αεροσκάφους το οποίον διέθεσεν ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Εν τω μεταξύ, από της 21.00 ώρας μέχρι της 24:00 (περίπου) και ενώ ανεμένετο η άφιξις του κ. Καραμανλή, ανεπτύχθη έντονος διπλωματική δραστηριότητα εκ μέρους των κ.κ. Κανελλόπουλου, Μαύρου και Αβέρωφ, μέσω τηλεφωνικών επαφών των μετά Πρέσβεων και προσωπικοτήτων διαφόρων Χωρών, των οποίων εζητήθη η επέμβασις προς αποφυγήν σφαγών και διώξεων εις Κύπρον, ιδιαιτέρως δε εις Λευκωσία. Εν τω πλαισίω των ανωτέρων προσπαθειών, εκλήθησν εις το γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας, οι Πρέσβεις των ΗΠΑ, της Μ. Βρεττανίας και της Γερμανίας, οίτινες και εξεδήλωσαν πάραυτα ενεργείας προς τας Κυβερνήσεις των.»
ΑΦΙΞΙΣ κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ
«Ο κ. Καραμανλής αφίχθη εις το γραφείον του Προέδρου της Δημοκρατίας, περί ώραν 03:10 της 24ης Ιουλίου. Αμέσως επραγματοποιήθη σύντομος αυτού ενημέρωσις επί της καταστάσεως. Παρεσχέθησαν εις αυτόν, εκ νέου, διαβεβαιώσεις εκ μέρους των Αρχηγών εις ότι αφεώρα εις την πειθαρχίαν και την υπακοήν των υπ΄αυτούς Κλάδων. Επίσης δι’ απάντων των πολιτικών ανδρών παρεσχέθησαν διαβεβαιώσεις υποστηρίξεως του κ. Καραμανλή εις την προσπάθειαν άρσεως του αδιεξόδου εις ό είχεν περιέλθει η Χώρα και περαιτέρω χειρισμού του Εθνικού θέματος. Εις ερώτησιν του κ. Καραμανλή περί της παλαιάς Κυβερνήσεως, εδόθη εις αυτόν η απάντησις ότι αύτη έχει παύσει υφισταμένη από της πρωίας της 23ης Ιουλίου. Παρά την επιμονήν απάντων των παρευρισκομένων, περί αμέσου ορκωμοσίας του ως Πρωθυπουργού, ο κ. Καραμανλής αντέδρασε δι’ ίσης επιμονής λέγων: «Αυτά είναι θέατρον. Επιθυμώ να ενημερωθώ περαιτέρω. Αύριο το πρωί θα γίνουν αυτά».
Προς στιγμήν συνεζητήθη η λύσις της εκ μέρους του κ. Καραμανλή αποδοχής εντολής σχηματισμού Κυβερνήσεως, της Ορκωμοσίας αναβαλομένης δια της την πρωϊαν. Η λύσι αύτη, όμως, απερρίφθη αμέσως, άπαντες δε επέμενον όπως η ορκωμοσία πραγματοποιηθεί πάραυτα, δεδομένου ότι πάσα παράτασις της εκκρεμότητος καθίστατο άκρως επικίνδυνος. Επεθύμει να ορκισθή την 10:00 ώραν.
Εις την επιμονήν όλων προσετέθη και η τοιαύτη του υποφαινομένου, όστις κύπτων ελαφρώς προ του καθημένου κ. Καραμανλή και επιδεικνύων εις αυτόν το ωρολόγιον του, είπεν:
«Κύριε Πρόεδρε, η ώρα όπως βλέπετε είναι 04:10. Κατά την στιγμήν αυτήν όλα μας τα αεροσκάφη είναι φορτωμένα δια πυρομαχικών και έτοιμα να πολεμήσουν. Οι χειρισταί μας ευρίσκονται μέσα εις τα αεροσκάφη έτοιμοι να απογειωθούν. Διά των ακουστικών των παρακολουθούν τας εκπομπάς του ραδιοφώνου δια να μάθουν ποιος θα είναι ο Πρωθυπουργός, ποιος θα τους διατάξει να απογειωθούν εάν χρειασθεί να επιτεθούν εκείνοι πρώτοι ή τους επιτεθεί η Τουρκική Αεροπορία. «Εγερθήτε Κύριε Πρόεδρε, είναι ανάγκη να ορκισθήτε τώρα αμέσως».
Τελικώς ο κ. Καραμανλής εκάμφθη και συνοδευόμενος υπό των ευχών απάντων των παρισταμένων, μετέβη μετά του Προέδρου της Δημοκρατίας εις παρακείμενον χώρος ένθα ανέμενεν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος και έδωσεν τον νενομισμένον όρκον του Πρωθυπουργού».
ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΟ – ΤΟΥΚΙΚΗ ΚΡΙΣΙΣ
«Η πρόσφατος, τραγική εις έκτασιν συνεπειών, κρίσις εκτός των άλλων θα ηδύνατο να αποδοθή και εις:
Την προοδευτικήν εξασθένισιν της Εθνικής ημών ισχίος, της ενάρξεως της τοιαύτης εξασθενήσεως τοποθετουμένης εις τας αρχάς σχεδόν της δεκαετίας 1960-1970,
την ενδεχομένην συμφωνία ΗΠΑ και ΕΣΣΔ δι’ ότι αφορά εις τον χώρον της Ανατολικής Μεσογείου και ταύτισιν «υψηλών» επί του χώρου τούτου σχεδίων,
την επαμφοτερίζουσαν (ανέκαθεν), πολιτικήν της Τουρκίας έναντι και των δύο υπερδυνάμεων,
την ικανοποίησιν των συμφερόντων του Ισραήλ, ήτοι ισχυροποίησιν και παφίωσιν του εν όψει εξελίξεων εις Μέσην Ανατολήν και επαναλειτουργίας της διώρυγος του SUEZ
την ανάγκην ναδιευθετήσεως του STATUS QUO των Τουρκικών στενών και του εναερίου χώρου του Αιγαίου,
την σαφώς αρνητικήν έναντι ημών θέσιν των Βρεττανών,
την παθητικήν, ανεκτικήν (εάν μη υποθάλπουσαν) θέσιν των ΗΠΑ,
την κάλυψη της Τουρκίας υπό της ΕΣΣΔ και
τα ημέτερα σφάλματα του παρελθόντος, απωτέρου και προσφάτου».
Η έκθεσις του κ. Αρχηγού Αεροπορίας κ. Αλέξανδρου Παπανικολάου αναφέρεται και στην διάταξη μάχης που έλαβαν η Ελληνική και Τουρκική Αεροπορία, η οποία δεν περίμενε σθεναρή αντίσταση-αντίδραση από την Ελληνική. Αναφερόμενος στα μέτρα που πήρε η Τουρκία και κήρυξε απαγορευμένη περιοχή το μισό Αιγαίο περιγράφει περιστατικό, « κατά τας τρεις πρώτας ημέρας της κρίσεως προκλητικαί ήταν οι παραβιάσεις του ως άνω εναερίου χώρου…..με πολλές αναχαιτίσεις αεροσκαφών αναχαίτισης και αναγνώρισης. Η κατάστασις αύτη εκορυφώθη κατά τας μεσημβρινάς ώρας της 22ας Ιουλίου, ότε διεξήχθη αερομαχία άνωθεν της περιοχής Λήμνου-Λέσβου-Αγίου Ευστρατίου μεταξύ δύο Ελληνικών αεροσκαφών τύπου F-5 και δύο Τουρκικών αεροσκαφών τύπου F-102 κατά την διάρκεια της οποίας το εν των Τουρκικών αεροσκαφών κατερρίφθη, το δε έτερον συνετρίβη εις περιοχήν Σμύρνης καθ’ όν χρόνον εξετέλει αναγκαστικήν προσγείωσιν ελλείψη καυσίμου»……….
……Πολλοί είναι οι τομείς της Ελληνικής Αεροπορίας οι οποίοι μετά την κρίση άλλαξαν και αποτέλεσαν τα θεμέλια μιας νέας Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας της οποίας τα άλματα ήταν και είναι πρωτόγνωρα. Η σωστή ανάλυση μιας κρίσης αποτελεί πάντα παράγοντα εξέλιξης!!!!!