Μουσική, Εγκέφαλος και Ευημερία
Η μουσική, από αρχαιοτάτων χρόνων, υπήρξε καταφύγιο της ανθρώπινης ψυχής — πηγή
έκφρασης, στοχασμού και επικοινωνίας. Στην τρίτη ηλικία, και ιδιαίτερα για εμάς τους
απόστρατους της Πολεμικής Αεροπορίας που κουβαλούμε βαρύ φορτίο εμπειριών,
αναμνήσεων και μεταβάσεων, η μουσική μπορεί να λειτουργήσει ως αληθινό βάλσαμο. Οι
σύγχρονες νευροεπιστήμες αποκαλύπτουν διαρκώς νέους τρόπους με τους οποίους ο ήχος,
η μελωδία και ο ρυθμός επηρεάζουν τον εγκέφαλο, ενισχύοντας την ψυχική και σωματική
ευημερία, ιδιαίτερα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
Η ακρόαση ή η ενεργή συμμετοχή στη μουσική —μέσω τραγουδιού ή παιξίματος κάποιου
οργάνου— ενεργοποιεί πολυάριθμες περιοχές του εγκεφάλου, όπως τον ιππόκαμπο (που
σχετίζεται με τη μνήμη), τον μετωπιαίο λοβό (που ρυθμίζει τη λήψη αποφάσεων) και τις
συναισθηματικές περιοχές [1]. Έρευνες δείχνουν ότι η μουσική μπορεί να επιβραδύνει την
έκπτωση της μνήμης, να ανακουφίζει από τα συμπτώματα άνοιας και να ενισχύει τη
συναισθηματική σταθερότητα των ηλικιωμένων [2].
Εμείς οι συνάδελφοι που υπηρετήσαμε είτε ως τεχνικό, είτε ως διοικητικό, είτε ως ιπτάμενο
προσωπικό — στα αεροδρόμια, στις κορφές και στα αρχηγεία — γνωρίζουμε καλά τι
σημαίνει πειθαρχία, ένταση, προσήλωση και ευθύνη. Κι όμως, ακόμη και μετά από μια ζωή
γεμάτη ήχους κινητήρων, ασυρμάτων και εντολών, ο εγκέφαλος παραμένει ικανός να
«ανεβεί» ξανά — με ήχους που χτίζουν γέφυρες από το παρελθόν στο παρόν.
Η μουσική, όπως αποδεικνύεται, ενισχύει τη συναισθηματική ευεξία, καταπολεμώντας το
άγχος και την κατάθλιψη. Σε έρευνες έχει φανεί ότι μόλις 30 λεπτά μουσικής ακρόασης την
ημέρα για δύο εβδομάδες μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα συμπτώματα κατάθλιψης σε
ηλικιωμένους [3], ενώ ομάδες μουσικής δραστηριότητας βελτιώνουν τη διάθεση και την
κοινωνική συμπεριφορά ατόμων με άνοια [4].
Ιδιαίτερη αξία έχει η βυζαντινή μουσική, βαθιά χαραγμένη στη θρησκευτική και
πολιτισμική παράδοση των περισσοτέρων από εμάς. Οι ήχοι των ψαλμών, ο ρυθμός της
προσευχής και η μυσταγωγική ροή των εκκλησιαστικών μελών δρουν κατευναστικά στο
νευρικό σύστημα, δημιουργώντας περιβάλλον στοχασμού και εσωτερικής γαλήνης. Η
συμμετοχή στη βυζαντινή ψαλτική —ακόμη και ως απλοί ακροατές— μπορεί να
επαναφέρει μνήμες, να ανασύρει συγκινήσεις και να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στο
βίωμα του καθήκοντος και τη σημερινή ηρεμία της αποστρατείας.
Από την άλλη, η ρεμπέτικη μουσική, με τη λιτή της μελωδία και τα βιωματικά της θέματα,
αγγίζει βαθιά το συναίσθημα. Οι στίχοι και οι ρυθμοί της φέρνουν κοντά τον ακροατή με
την πολιτισμική του ταυτότητα, δημιουργώντας ένα είδος ψυχικής «εκτόνωσης» και
αναγνώρισης του εαυτού μέσα στις δυσκολίες της ζωής. Η μουσική αυτή κουβαλά την
αυθεντικότητα της λαϊκής ψυχής και, σύμφωνα με μελέτες, βοηθά στη σύνδεση με τη
συλλογική μνήμη και στη μείωση των αισθημάτων απομόνωσης [5].
Σε κοινωνικό επίπεδο, η μουσική λειτουργεί ως γέφυρα επικοινωνίας. Οι απόστρατοι που
συμμετέχουν σε χορωδίες, μουσικές ομάδες ή ακόμη και σε απλές συναντήσεις ακρόασης
μουσικής, παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής σύνδεσης και χαμηλότερα
επίπεδα μοναξιάς [6]. Η μουσική προσφέρει ευκαιρίες έκφρασης ακόμη και σε όσους
δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν λεκτικά — ένα στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό για άτομα
με πρώιμα ή μέσης βαρύτητας στάδια άνοιας.
Η ευεργετική της δράση δεν σταματά στην ψυχή· επεκτείνεται και στο σώμα. Η μουσική
ρυθμίζει τον καρδιακό ρυθμό, μειώνει την αρτηριακή πίεση και εξισορροπεί τα επίπεδα
κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες [7]. Ειδικά για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, η
συστηματική ακρόαση ευχάριστων μελωδιών συνδέεται με καλύτερο ύπνο, πιο σταθερή
διάθεση και βελτίωση της συνολικής φυσικής κατάστασης.
Σήμερα, οι ευκαιρίες είναι πολλές: προγράμματα μουσικοθεραπείας, τεχνολογικές
εφαρμογές που δημιουργούν εξατομικευμένες λίστες τραγουδιών, πολιτιστικές δράσεις
που ενώνουν κοινότητες. Όμως, ακόμη και το απλό καθημερινό άκουσμα αγαπημένων
τραγουδιών ή μελωδιών που ξυπνούν μνήμες, αποτελεί μια μορφή προσωπικής φροντίδας.
Για εμάς τους απόστρατους της Πολεμικής Αεροπορίας, η μουσική δεν είναι απλώς τέχνη·
είναι τρόπος να γεφυρώσουμε το παρελθόν με το παρόν, να καλλιεργήσουμε
ανθεκτικότητα, ευγνωμοσύνη και βαθιά εσωτερική ευημερία.
Βιβλιογραφία
1. . Särkämö, T., Tervaniemi, M., & Huotilainen, M. (2014). Music perception and cognition:
Development, neural basis, and rehabilitative use of music. Wiley Interdisciplinary
Reviews: Cognitive Science, 5(4), 441–451. https://doi.org/10.1002/wcs.1282
2. . Sihvonen, A. J., Särkämö, T., Leo, V., Tervaniemi, M., Altenmüller, E., & Soinila, S. (2017).
Music-based interventions in neurological rehabilitation. The Lancet Neurology, 16(8),
678–689. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(17)30168-0
3. . Guétin, S., Portet, F., Picot, M.-C., Pommié, C., Messaoudi, M., Djabelkir, L., Olsen, A. L.,
Cano, M. M., Lecourt, E., & Touchon, J. (2009). An evaluation of music therapy in elderly
depressed patients: A randomized controlled trial. The Journal of Alternative and
Complementary Medicine, 15(10), 1133–1140.
https://doi.org/10.1089/acm.2008.0529
4. . Chu, H., Yang, C.-Y., Lin, Y., Ou, K.-L., Lee, T.-Y., O’Brien, A. P., & Chou, K.-R. (2014). The
impact of group music therapy on depression and cognition in elderly persons with
dementia: A randomized controlled study. International Journal of Geriatric Psychiatry,
29(10), 1015–1021. https://doi.org/10.1002/gps.4075
5. Stamatis, Y. (2015). Rebetika and Catharsis: Cultural Practice as Crisis Management.
Voices: A World Forum for Music Therapy, 15(3).
https://doi.org/10.15845/voices.v15i3.818
6. 6 Fancourt, D., & Perkins, R. (2015). Effect of group singing, dancing, and music listening
on wellbeing and social connectedness. The Arts in Psychotherapy, 41(5), 404–412.
https://doi.org/10.1016/j.aip.2014.12.002
7. 7 de Witte, M., Spruit, A., van Hooren, S., Moonen, X., & Stams, G.-J. J. (2019). Effects of
music interventions on stress-related outcomes: A systematic review and two meta-
analyses. Health Psychology Review, 14(2), 294–324.
https://doi.org/10.1080/17437199.2019.1627897
Σγου εα Ευσταθίου Γιώργου
15ης σειράς ΣΥΔ